Politika

Centar za građansko obrazovanje (CGO) i fondacija Friedrich Ebert (FES) predstavili su danas nalaze istaživanja javnog mnjenja o stavovima građana i građanki Crne Gore prema nizu društveno-političkih pitanja koja oblikuju njihove potrebe i izbore, kao i odnos prema izbornoj ponudi.

 Miloš Vukanović, savjetnik u CGO-u, kazao je da je,  po podacima istraživanja, 42% građana i građanki mišljenja da se Crna Gora kreće pogrešnim putem, dok nešto više od trećine smatra da država ide u dobrom pravcu. “Kada se to svede na ličnu ravan, odnosno stepen zadovoljstva životom, mjereno na skali od 1 do 10, prosjek je 5.66, odnosno na granici smo između zadovoljstva i nezadovoljstva životom u Crnoj Gori”, izveo je on zaključak.

 “Kada je u pitanju povjerenje u institucije, najviše se vjeruju zdravstvenom i obrazovnom sistemu, te crkvi i vojsci. S druge strane, najmanje povjerenja se daje političkim partijama, Skupštini i sindikatima. Veoma se visoko kotiraju nevladine organizacije, koje su daleko iznad nekih ključnih institucija, a što ukazuje na krizu reprezentativne demokratije i legitimiteta samih institucija”, ocijenio je Vukanović.

 Ogromna većina građana i građanki trenutnu atmosferu u crnogorskom društvu opisuje kao politički napetu, dok je blizu polovine mišljenja da preovlađuju umor i letargija. Svega nešto malo više od trećine smatra da ima dosta optimizma, odnosno entuzijazma. 

“Političke partije imaju svoje teme na kojima insistiraju, a nas je zanimalo što građani i građanke cijene da su važne teme za parlamentarne izbore i one se suštinski odnose na set socio-ekonomskih pitanja, odnosno na nezapošljenost, unaprijeđenje životnog standarda i borbu protiv korupcije i organizovanog kriminala”, kazao je Vukanović, uz objašnjenje da je “očekivano prioritizirano zdravstvo, ali vjerovatno će mnogim akterima biti iznenađenje relativno niska pozicioniranost Zakona o slobodi vjeroispovijesti i identitetskih pitanja, a s obzirom da su ta pitanja dominirala u javnom diskursu u prvoj polovini godine”.  On je ocijenio pozitivnim što se kristališu kao važna pitanja pozicije i perspektive mladih, obrazovanja i evropskih integracija. “Nedvosmisleno je da su građanima životna pitanja i briga o kvalitetu života imperativni, pa je za očekivati da i političke partije ka tim parametrima formulišu izborne kampanje”, preporučio je on. 

Najveći procenat građana i građanki navodi da su čuli da se neke partije zalažu za bojkot izbora, ali oni istovremeno u najvećem procentu ne podržavaju bojkot izbora. Odbijanje opcije bojkota raste sa godištem i obrazovanjem ispitanika, a najveći procenat podržavaoca bojkota nalazimo među pristalicama DF i URA.

Daliborka Uljarević, izvršna direktorka CGO-a, navela je da nalazi istraživanja ukazuju da petina građana i građanki smatra da je Crna Gora potpuno demokratska država, a nešto više od trećine da je djelimično demokratska, dok je trećina onih koji cijene da Crna Gora nije demokratska država, a zbirno svi dosadašnji rad Vlade ocjenjuju sa prosječnom ocjenom 2.54 na skali od 1 do 5. 

“Interesantno je da se mijenja percepcija poželjnih lidera. Mi smo godinama imali izraženo idolopoklonstvo reflektovano i u široko rasprostranjenom stavu da na čelu države treba da bude jak i nepokolebljiv vođa kojeg će narod slijediti. Danas se više cijeni profil lidera koji su spremni na dijalog i kompromis, kao i onih koji će jačati institucije. Tek svaki četvrti ispitanik smatra da Crnoj Gori treba lider čvrste ruke, pri čemu je to najizraženije kod podržavalaca DPS-a, ali je i njihovo biračko tijelo tu podijeljeno, odnosno u ukupnom zbiru natpolovični je procenat onih kojima više nije prvi izbor lider čvrste ruke”, kazala Uljarević. 

Kad je riječ o procjeni uslova za demokratsko ogranizovanje izbora i o legitimnosti izbora, prevagu nose oni koji misle da postoje određeni uslovi i da su u nekoj mjeri izbori fer i pošteni, ali ostaje i veliki procenat decidnih u stavu da Crna Gora nema poštene i fer izbore (41.7%). Oni koji misle da izbori nisu pošteni i fer u glavne prepreke navode: zloupotrebu državnih resursa od strane vlasti, neuređene biračke spiskove, loše izborno zakonodavstvo, a zatim i nepovjerenje u ključne institucije za sprovođenje izbora (DIK, ASK, Tužilaštvo) i neadekvatnu kontrolu finansiranja političkih kampanja.

 Više od polovine građana i građanki smatra da je glasanja na izborima u Crnoj Gori tajno. Suprotnog stava je 28%, dok skoro svaki peti ispitanik ne može to da procjeni. 

“Ogroman je broj (62.8%) i onih koji vjeruju da se u nekom obimu kupuju glasovi na izborima. Kao najodgovornije za ovu pojavu percipiraju sve aktere izbornog procesa (političke partije, institucije i same građane), a u pojedinačnoj procjeni partije i one koji su spremni da prodaju svoj glas”, istakla je Uljarević. 

“Svaki deseti građanin i građanka u potpunosti vjeruje političkim partijama, dok im oko 40% djelimično vjeruje, odnosno uopšte ne vjeruje. Nivo držanja obećanja od strane političkih partija, mjeren na skali od 1 do 5, iznosi 2.99. To znači da su političke partije, za koje su ispitanici glasali, po njihovoj ocjeni, samo djelimično ispunile predizborna obećanja. Međutim, to ne mijenja uvijek njihove stavove o tim partijama jer u značajnom navode da će ponovo glasati za istu partiju. Ovo postaje jasnije i kad se pogledaju opredjeljujući razlozi koji za glasanje za neku partiju. Naime, pored očekivane trećine onih koji glasaju zbog programa i ideoloških podudaranja, nije mali broj onih koje opredjeljuje lider partije i nedostatak bolje alternative. Za sada se, na bazi ovih empirijskih podataka, ne može vidjeti problem u izlaznosti, ali je to teško predvidjeti do samih izbora i zbog složenosti epidemiološke situacije”, ocijenila je Uljarević.  

Građani i građanke Crne Gore sebe dominantno vide kao ljevičare (blizu polovine), dok skoro svaki četvrti ispitanik svoju političku orijentaciju pozicionira na centru. Četvrtina nije mogla da se odredi po ovom pitanju, a svega 6.6% građana i građanki se odredilo ka desnici. 

“U procjeni ideoloških orijentacija političkih partija, uz napomenu da nismo tu uključili partije nacionalnih manjina, građani kao desnicu najčešće navode DF. Interesantno je da slijede, po percepciji građana i građanki, kao desne partije DPS i SD. Kao najprepoznatljivije političke subjekte lijevog spektra političkog djelovanja prepoznaju se URA, Demokrate i SDP. Jasno je da neke od ovih percepcija ne odgovaraju onom za što se te partije javno zalažu, a ostaje na partijama da procijene što to rade da ih građani vide drugačijima nego što se predstavljaju”, naveo je Vukanović. 

Nalazi ukazuju da su trenutne vrijednosti našeg društva oblikovane prema liberalno-ljevičarskim shvatanjima i podrške građanskom društvu uz prisustvo određenih konzervativnih elemenata, poput poštovanja autoriteta i tradicionalizma. Nisko se kotiraju, ali i dalje prisutna i pojedina diskriminatorna konzervativna shvatanja ka LGBT populaciji i ženama. 

“Građani i građanke većinski žele da žive u društvu gdje je poštovanje zakona a ne potenciranje političkih i nacionalnih simbola izraz patriotizma. Takođe, čini se da je, uprkos svemu, građanski koncept učvršćen u crnogorskom društvu, ali i da crnogorske vlasti trebaju još da rade na njegovom obezbijeđivanju. Polovina ispitanika je mišljenja da zarad državnog interesa treba u drugi plan staviti nacionalnu i vjersku pripadnost,” istakao je Vukanović. 

“Ohrabrujući je podatak da skoro polovina ispitanika u potpunosti vjeruje da građani i građanke mogu da utiču na promjene u društvu, dok trećina smatra da je to djelimično moguće, a samo 5,3% je mišljenja da građani nemaju moć da utiču na promjene u društvu. No, to još uvijek nije reflektovano u društvenom i političkom aktivizmu, jer su oba ispod srednje vrijednosti, uz naznanku da su građani spremniji da iskažu svoj aktivizam van političkih partija”, elaborirala je Daliborka Uljarević. 

Istraživanje je ukazalo da je skoro svaki četvrti ispitanik izjavio da je član političke partije, a više od trećine (37,2%) da su članovi neke nevladine organizacije ili neformalne grupe. 

Jedan dio istraživanja se odnosio i na spoljnu politiku, i u tom dijelu trećina građana i građanki smatra da članstvo Crne Gore u NATO nije donijelo korist našoj državi.  Podršku članstvu EU daje više od dvije trećine. “Ovo ukazuje da nadležne institucije nijesu adekvatno iskomunicirale benefite članstva u NATO, a naglašena aktivnost EU se reflektuje i u većoj podršci”, pojasnio je Miloš Vukanović. 

Kao najvažniji spoljnopolitički partner Crne Gore vidi se EU, a slijede Rusija i SAD. “Pozicioniranje SAD iza Rusije očigledno predstavlja posljedicu nižeg nivoa angažmana SAD u Crnoj Gori od kako je Crna Gora postala članica NATO saveza”, mišljenja je Vukanović.

Građani i građanke Crne Gore smatraju (u natpolovičnoj većini) da su odnosi Crne Gore sa svim susjedima, izuzev Srbije, veoma dobri i dobri, a odnos ka Srbiji je očekivana posljedica skorašnjih tenzičnih političkih dešavanja. 

Istraživanje je uključilo i odnos građana i građanki prema svojoj budućnosti u Crnoj Gori i pokazalo da petina ispitanika želi, ali i planira, da napusti Crnu Goru, a među njima prednjače mladi i obrazovani. Kao glavni razlog zbog kojeg bi napustili Crnu Goru, navodi se poboljšanje uslova života. Najpoželjnija zemlja preseljenja je Njemačka, a slijede SAD, druge članice EU, zatim nordijske zemlje, itd. 

“Imputiranje tema koje nisu ključne za ukupni razvoj i stabilnost sistema i države radi izbornog inžinjeringa nije dobro, iako je praksa u crnogorskom izbornom rebusu. Nadamo se da će ovi nalazi biti korisni i samim izbornim akterima u formulisanju izbornih ponuda, jer se čini da građani i građanke brže zrijevaju i emancipuju se od onih koji bi trebalo da ih vode. Naravno, to ne mora neminovno da se direktno odrazi na ovim parlamentarnim izborima, ali bi odgovorni političari trebalo to da imaju u vidu i razmišljaju van okvira svog projektovanog rezultata. Ovo je dodatno važno zbog izazova pred Crnom Gorom na koje može adekvatno da odgovori samo ona Vlada koja ima politički legitimitet, kredibilitet i stručni kapacitet da ih iznese”, zaključila je Uljarević.

 Stručnu podršku u sprovođenju terenskog istraživanja pružila je agencija Damar od 30. juna do 5.jula 2020.godine, koristeći troetapni stratifikovani uzorak, kojim je obuhvaćeno 10 opština u Crnoj Gori. Ukupan uzorak činilo je 707 punoljetnih ispitanika, uz poststratifikaciju po nizu indikatora. 

Istraživanje je dio projekta Demokratski forum, koji na godišnjem nivou i na različite teme i u različitim formama, realizuju CGO i FES. 

( Vasilije Radulović, saradnik na programima)