Kultura

U okviru programa obilježavanja Dana opštine Kotor, sinoć je u organizaciji JU Kulturni centar ,,Nikola Đurković’’/Gradske biblioteke i čitaonice Kotor otvorena izložba „Utisnuto pamćenje: tragom ćiriličke knjige iz riznice Srpske pravoslavne crkve u Kotoru“.

Autori izložbe su Stanka Janković Pivljanin i Protojerej Nemanja Krivokapić.

Prisutne su ispred organizatora pozdravili Vladimir Bujišić, direktor Kulturnog centra “Nikola Đurković” i Jasmina Bajo, bibliotekarska savjetnica.

Kako navodi Bujišić, izložba je rezultat implementacije projekta koji je sufinansiran iz Programa zaštite i očuvanja kulturnih dobara za 2020. godinu Ministarstva kulture Crne Gore.

Knjige koje su dio izložbe, ističe Bajo, predstavljaju kulturno dobro i ne mogu se vidjeti u javnosti, pa je ovo prava prilika da se naši sugrađani i sugrađanke upoznaju sa bogatom kulturnom baštinom, istorijom pisma i knjige kod nas.

Kako podsjeća otac Milivoje Bakić, Riznica Srpske pravoslavne crkve u Kotoru osnovana je trudom kotorskog paroha Momčila Krivokapića 1971. godine i posjeduje vrijedne zbirke ikona, bogoslužbenih predmeta i odežda, dio dokumenata iz Arhiva SPC u Kotoru i knjige iz Biblioteke SPC u Kotoru, među kojima se ističe zbirka srbulja i najveći fond Biblioteke-legat prvog bokokotorskog episkopa Gerasima Petranovića.

Prema riječima autorke, na izložbi je predstavljeno, između ostalog, nekoliko knjiga koje na reprezentativan način prate složene i često zamršene puteve kojima se kretala ćirilička knjiga vezana za prostor današnje Crne Gore i Srbije-od prvih rukopisnih knjiga do 1867. godine, kada prestaje period stare i rijetke knjige.

“Kroz dvadesetak knjiga koje predstavljaju dio knjižnog i kulturnog blaga riznice pratimo razvoj ćiriličke knjige, jezika i pisma. Izložba prati složene i često zapletene puteve kojima je do svojih čitalaca putovala ćilirička knjiga”, rekla je Janković-Pivljanin.

Podsjeća da je nastanak ćiriličkog pisma vezan za Ćirila i Metodija, za nastanak prvog slovenskog pisma-glagoljice, kasnije ćirilice i prvog slovenskog književnog jezika - staroslovenskog.

“Kasnije je ćirilica prevashodno vezana za narode istočnog obreda, dakle, za pravoslavne narode. S obzirom na burnu istoriju ovih prostora, česte smjene različitih imperija i sa njima političkih, kulturnih i vjerskih i društvenih sistema, nastanak odnosno štampanje ćiriličke knjige i njen dolazak do čitaoca često je bio usporen i onemogućen, što zbog represije vladajućih ideologija, što zbog neuslova, te promjena koje su se tada desile dolaskom Osmanskog carstva. U tom smislu, izložba prati početke pismenosti vezane za Ćirila i Metodija i prve rukopisne knjige” objašnjava Janković-Pivljanin.

Prema njenim riječima, prve rukopisne knjige pisane su na pargamentu, a zatim i na papiru.

“Dio izložbe je i sjajna riznica rukopisnih knjiga koje se danas čuvaju u grbaljskim crkvama. Zatim, pratimo početke štampane knjige i izuzetan značaj štamparije Božidara Vukovića koja je, ne samo naša najdugovječnija štamparija, nego je ona imala uticaja i na rusku i na ukrajinsku knjigu. Posebno su nam zanimljive manastirske štamparije. Bio je gotovo nevjerovatan podvig ono što su radili tadašnji monasi. U vrijeme Osmanske imperije, kada su bili ugušeni svi vidovi državnog, institucionalnog, kulturnog života, monasi su odlazili u Veneciju, nabavljali prese, slova, učili zanat, vraćali se u svoje manastire da bi najčešće štampali samo jednu ili dvije knjige”, navodi autorka.

Centralno mjesto na izložbi pripada ćiriličkim knjigama koje su vezane za Kotor.

“Znamo da su Kotorani vezani za početak štampane knjige. Posebnu vrijednost predstavljaju ruske knjige koje govore o tome otkud ruski uticaj kod nas, te kako su knjige uticale na jezik, pismo i kulturu. Takođe, tu je i Venecija kao veliki centar štamparstva i uopšte veliki centar za sve južnoslovenske narode, štamparija Dimitrija Teodosija koja je štampala ćiriličke knjige.

Pad i propast Osmanskog carstva pomjeriće i centre pismenosti. Tako će se ćirilička knjiga štampati u Beču, u Lajpcigu i u Budimu, do osnivanja državnih štamparija u Beogradu 1831. i na Cetinju 1834. godine”, priča Janković-Pivljanin.

Izložba je zaokružena Vukovim prevodom Novog zavjeta.

“Kod mnogih naroda su počeci pismenosti vezani za prevod Svetog pisma. Tako je i kod nas. Vukov prevod Novog zavjeta i sve peripetije koje su ga pratile označavaju početak nove pismenosti, reformu jezika, reformu pravopisa i promjenu cijele jedne kulturološke, jezičke i političke paradigme.

Svaka ova knjiga predstavlja jedan semantički bogat kulturni artefakt, mjesto u kojem je nastala odnosno štampala se, mjesto kome je namijenjena. Zapravo, u sebi skriva i otkriva složene političke i kulturološke kodove”, ocjenjuje Janković-Pivljanin.

Posjetioci su imali priliku da vide izuzetno vrijedne primjerke rukopisnih knjiga iz grbaljskih crkava, onih štampanih u Veneciji do izuzetnih ruskih knjiga, štampanih po nalogu ruskih imperatora, između ostalih, Petra Velikog i Katarine Velike, koje su prvi put dostupne javnosti.

Zainteresovani izložbu “„Utisnuto pamćenje : tragom ćiriličke knjige iz riznice Srpske pravoslavne crkve u Kotoru“ u Staklenoj galeriji Kotor, mogu pogledati u narednih 10 dana.

Izložbi su prisustvovali: predsjednica SO Kotor Maja Mršulja, potpredsjednik Opštine Kotor Siniša Kovačević i konzul Republike Srbije, Zoran Dojčinović.