Kultura

Izložba najznačajnijih dokumenata Istorijskog arhiva Kotor postavljena je u prizemlju ove ustanove kulture. Kako podsjeća arhivistkinja Jelena Mršulja, povod za organizovanje bila je manifestacija “Neđelja arhiva” koju već godinama organizuje Državni arhiv Crne Gore, čiji je Istorijski arhiv dio od 1992. godine.

Podsjeća da je prethodno Istorijski arhiv Kotor bio samostalna arhivska institucija, prva u Crnoj Gori. Počeo je sa radom 1949. godine. Mršulja napominje da Istorijski arhiv Kotor ove godine obilježava 75 godina rada i postojanja.

Ističe da je “Izložba najznačajnijih dokumenata Istorijskog arhiva Kotor” imala za cilj da istakne važnost Istorijskog arhiva i da podigne svijest o značaju arhivske građe.

“Namjera je bila da se šira javnost upozna sa ovom vrijednom kulturnom baštinom, što arhivska građa u svojoj suštini jeste. Ona je, dakle, važan dio dokumentarnog nasljeđa i materijalnih spomenika kulture Kotora” - kaže Mršulja.

Podsjeća da se čak 60 odsto ukupnog spomeničkog blaga Crne Gore nalazi na teritoriji Kotora.

“Ovaj podatak sam po sebi govori koliko je kulturno nasljeđe Kotora, pa onda i arhivska građa kao njen sastavni dio.

Kotor i kulturno nasljeđe ima mnogo širi značaj. Mislim naravno na UNESCO i na činjenicu da je Kotor jedan od 1120 gradova na Listi svjetske baštine i što je još važnije jedan od svega 38 u cijelom svijetu koji je istovremeno i kulturna i prirodna baština.

Kotor ima sve, prirodu i kulturu, iznad svega jednu tako bogatu istoriju, zahvaljujući kojoj danas imamo bogato kulturno nasljeđe.

Mislim da se s pravom može reći da kruna svega onoga što Kotor ima zaista se čuva u Istorijskom arhivu Kotor i našim depoima” - ocjenjuje Mršulja i napominje da gotovo nema spomenika kulture koji se ne pominje u našoj građi.

“Tu su spomenici kulture iz oblasti arhitekture (crkve, palate, gradske zidine), ali ne samo to. U našim dokumentima imamo sačuvane podatke vezane za prirodne katastrofe koje su pogađale ovaj kraj, ogroman broj dokumenata o pomorstvu koje je vjekovima uticalo na privredni i ekonomski razvoj ovog kraja, zatim ono po čemu je ovaj grad toliko karakterističan, te po čemu se ističe i razlikuje od drugih jeste bogata istorija, odnosno smjena više od petnaestak uprava različitih zemalja (Mletačka Republika, Francuska, Rusija, Austrija itd). U našoj građi imate podatke o svim tim upravama, kako su one bile organizovane, kako su funkcionisale i razne druge podatke” - objašnjava Mršulja i navodi da je izložba podijeljena u više tematskih cjelina:

Gradske samouprave, pomorske opštine i seoske autonomije, Pravni život grada i sela. Pomorska trgovina i privreda, Poljoprivreda i vinogradarstvo, Umjetnost, Zanati, Jezik i školstvo, Književnost, Zdravstvena kultura, Najraniji pomeni nekih gradova i sela, Neke ličnosti iz prošlosti, Privremena uprava ujedinjenih pokrajina Crne Gore i Boke Kotorske, Bune, ustanci i ratovi, Radnički pokret i Narodnooslobodilački rat i Zemljotresi.

Mršulja navodi da je priprema izložbe trajala blizu godinu dana, a autori su načelnik Joško Katelan i arhivistkinje Tina Ugrinić i Marija Knežević.

Na izložbi je, kaže, predstavljeno 250 dokumenata.

“Izložba je nastala na temelju jedne starije, možda i najznačajnije izložbe organizovane u Istorijskom arhivu Kotor. Bila je upriličena u Beogradu 1980. godine i to prilikom zasijedanja Generalne konferencije UNESCO-a, dakle nakon uvrštenja na UNESCO-vu Listu svjetske kulturne baštine” - ističe Mršulja.

Navodi da je cilj bio da se učesnici konferencije upoznaju sa prošlošću Crne Gore, a imala je interesantnan naziv “Arhiv i nauka”.

“Nauka i jeste prvenstveno svrha arhiva kao jedne institucije kulture koju najčešće posjećuju istraživači, koji na osnovu tih naučnih istina sadržanih u dokumentima pišu naučna djela i doprinose boljem razumijevanju prošlosti i uopšte pitanja identiteta koje je važno za zajednicu” - kaže Mršulja.

Navodi da nam dokumenta, između ostalog, govore da je zlatarstvo cvjetalo u Kotoru, naročito u XIV I XV vijeku.

“Ne samo zlatarstvo već svi vidovi umjetnosti. Kulturno nasljeđe Kotora izdvaja se upravo i po tome što su u našim spomenicima kulture, a tu prije svega mislim na one iz oblasti arhitekture i graditeljstva, prisutni gotovo svi istorijski slojevi i umjetnički stilovi.

Što se tiče konkretno zlatarstva, ono je cvjetalo u Kotoru. Samo u prvoj sačuvanoj notarskoj knjizi (1326-1337) pominje se preko 50 zlatara (23 majstora, 4 pomoćnika i 24 radnika), a u doba izrade najkrupnijeg djela, pozlaćene pale u katedrali (1430-1440) u gradu je radilo 35 majstora, od kojih tri Dubrovčanina i dva Baranina” - navodi Mršulja.

Napominje da je srebro i zlato stizalo u Kotor iz bogatih rudnika srednjovjekovne Srbije i Bosne, u kojima su i mnogi Kotorani, pored Dubrovčana, posjedovali svoja rudna okna. Jedan dio sirove rude, kaže, zadržavan je u Kotoru, gdje je izrađivan razni zlatni i pozlaćeni nakit, posude, pojasevi, crkveni i drugi predmeti i sl.

"Mnogi građani su imali brojne srebrne predmete (naušnice, kolajne, pojaseve i dr.), ali i srebrno posuđe. Zabilježeno je da se vino za kotorsku opštinu sakupljalo srebrnom posudom.

Odredbe o zlatarima iz 1352. godine utvrđivale su obavezni kvalitet srebrnih predmeta, njegovu finoću, utiskivanje žiga radi kontrole i sl.

Kada je mletačka vojska 1378. godine osvojila Kotor, našla je puna skladišta srebra, a posebno je bila zadivljena mnoštvom srebrnog posuđa koje se u Kotoru upotrebljavalo.

Kotorski majstori su vršili veliki uticaj na unutrašnjost zemlje (ukrasni motivi, heraldički znaci i sl.)" - objašnjava Mršulja.

Između ostalog, govorila je o dokumentima od 7. novembra 1331. i 19. maja 1409. godine – najranijem pomenu srebrne oltarske pale iz katedrale Svetog Tripuna.

"Obrad Desislavin Gambe, koji je nadzirao izradu srebrnog oltara 1319. godine, poklon kralja Milutina crkvi Svetog Nikole u Bariju, u ovom dokumentu sklapa ugovor o mirazu za svoju kćerku Deku. Između ostalog, spominje se i 18 aksagaija zlatinih naušnica i 13 unci ukrašenih ukosnica (,,decem et octo axagia cercelorum de auro... unicias tredecim de trecaturis laboratis“).

Na osnovu dokumenta najranijeg pomena srebrne oltarske pale iz katedrale Svetog Tripuna u Kotoru, vidi se da je već tada palu trebalo popravljati jer je stradala u doba rata 1378. godine između Đenove i Venecije, kada je Kotor bio paljen i pljačkan od mletačke vojske (,,robbata et desficta a tempo dela nostra brusa“).

Na osnovu toga proizilazi da je prije danas očuvane pale, koja je djelo kotorskih majstora, između 1439. i 1453. godine, postojala i jedna ranija pala iz XIV vijeka.

Izložbu najznačajnijih dokumenata Istorijskog arhiva Kotor moguće je pogledati svakog radnog dana od 10 do 14 sati. Ulaz je slobodan.

Razgovor možete poslušati na linku Ljetnje priče. 

Tekst: Irena Mačić Đurić

Foto: Radio Kotor/IMĐ