Kultura

Srpska pravoslavna crkvena opštine Kotor i Srpsko pjevačko društvo “Jedinstvo” (1839) Kotor, ugostili su juče u porti crkve Svetog Nikole u kotorskom Starom gradu jednog od vodećih srpskih pisaca Slobodana Vladušića, redovnog profesora na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu, teoretičara, kritičara, esejistu. 

Za roman “Omama”, koji je tom prilikom promovisan, Vladušić je dobitnik nagrade Matice srpske „Beskrajni plavi krug“. 

Moderator, doc. dr Goran Radonjić, nakon što je nabrojao brojne nagrade koje je Vladušić dobio za svoj književni rad, naznačio je da pisac predstavlja jednu od značajnijih ličnosti srpske savremene kulture. 

“Roman “Omama”, obzirom na tri izdanja od prošle godine, jeste neka  vrsta bestselera i u tom smislu nastavak prethodnog romana “Veliki juriš”, takođe bestselera, pa i nastavak u tom smislu jer se bavi tematikama iz 1928. godine u Berlinu, a u njemu nalazimo i neke junake iz prethodnog romana. Pripovjedač Miloš Verulović je sam bio na Kajmakčalanu i sa čestim asocijacijama na taj period. U tom smislu to je istorijski roman”, kazao je između ostalog Radonjić u ovodu. 

Prepuštajući riječ autoru postavio je pitanje: “zašto megalopolis baš ovaj kao tema i zašto Crnjanski u njemu, ako uopšte to treba pitati imajući u vidu sve prethodne knjige”. 

Vladušić se na početku osvrnuo na lijepe trenutke u Kotoru za Savindan ove godine, kada je u crkvi Sv. Nikole održao svetosavsku besjedu, zbog čega se rado odazvao i najnovijem pozivu. 

“Crnjanski je interesantna osoba iz brojnih razloga. Kako je to Andrić rekao na jednom mjestu on je “jedini bogomdan pisac iz naše generacije”. Mislio je na svoju generaciju. Crnjanski nije samo veliki prozni pisac, već je on i veliki antologijski pjesnik. Kada razmišljate recimo o srpskoj književnosti, a možete i o svjetskoj, jako mali broj ljudi, jako mali broj pisaca su antologijski i u prozi i u poeziji”, kazao je Vladušić.  

Ističe da je Crnjanski “praktično jedina javna ličnost između dva rata koja je shvatila opasnost od komunizma, opasnost za srpski narod, za srpske nacionalne interese”. 

“On je zaista bio u pravu jer, kada uzmete knjigu Srđana Cvetkovića “Između srpa i čekića”, ako se dobro sjećam naslova, to je knjiga koja govori praktično o komunističkom nasilju do 1952. godine. Vidjećete da je između 1944. i 1952. godine, stradalo nekoliko desetina hiljada Srba. Potpuno neopravdano, bez ikakve krivice i samo zato što je nova vlast ocijenila da bi oni mogli da budu opozicija, tj. da bi mogli da prave probleme, ili prosto što su raspolagali nekim nekretninama, nekim fabrikama, pa ih je trebalo eliminisati. To je ono sa čim se susreo zapravo i Pekić, a to je neka vrsta fizičkog uništenja srpske građanske klase, koji je zaključio da  ona možda i nije zaslužila bolju sudbinu od te”, kazao je Vladušić. 

Vraćajući se na Crnjanskog rekao je da je on imao osjećaj za socijalnu pravdu i da se ne radi o piscu “koji je smatrao da je u redu da neko ima jako puno, da neko bude jako bogat, a neko jako siromašan, kao što je to recimo u nekim liberalnim društvima gdje se bogatstvo posmatra kao neka vrsta lične sposobnosti, pa ko koliko ima, toliko je i zaslužio”. 

“Ne, Crnjanski je zaista imao osjećanja za socijalnu pravdu. On 1938. godine piše jedan tekst “Moj španski uvod”, gdje spominje mornare sa kojima je plovio brodom “Morava”, kada je Crnjanski pokušao na taj način da ode u Španiju i kaže kako oni zapravo jako teško žive i kako ih kompanije “Lojd”, koja je bila vlasnik tog broda, užasno slabo plaća. Pazite to je 1938. godina. Crnjanski nije morao to da govori, nije bilo politički oportuno da to govori, a on je to ipak pisao zato što se poistovjetio sa njihovom sudbinom”, rekao je Vladušić. 

Ono što je Crnjanskog plašilo, kako je naznačio, jeste da je komunistička partija imala u svom planu revolucionarno osvajanje vlasti, odnosno osvajanje vlasti u krvi, nasiljem, što je osjetio kao ozbiljan problem, a kao neko ko je dolazio sa tzv. “rubnih krajeva srpstva”. 

“Imao je to državotvorno osjećanje. To zapravo znači strah od nestanka nacionalne, sopstvene države, jer bi u tom trenutku  njegovi sunarodnici i on sam bili dovedeni u biološku opasnost”, kazao je Vladušić. 

Nastavlja i da Crnjanski kao jedna od rijetkih javnih ličnosti, pisaca, osjeća npr. i da je izdavačka kuća “Nolit”, gdje je jedan od glavnih urednika bio Milan Bogdanović, ispostava Kominterne, koja promoviše komunističku ideologiju.

 “Zašto ovo pričam i zašto spominjem Crnjanskog? Zato što, dok je većina članova srpske građanske klase između dva svjetska rata imala samo jednu ideju, a to je kako da se obogati i kako da taj novac  koji je stekla na različite načine, iskorisiti za lično uživanje i ništa više od toga. Crnjanski je pomislio da postoji nešto vrednije od toga. Da život može da se uloži u nešto što je vrednije od lične koristi, lične dobiti, ličnog bogatstva. Kada tako stvari posmatrate, onda vidite da ova priča o Crnjanskom, koji pokušava da otkrije gdje je nestao taj radnik u Berlinu,  jeste fikcija, ali nije fikcija u smislu da zaista odgovara karakteru Crnjanskog. Crnjanski je bio u stanju da to uradi, za razliku od ostalih članova tog poslanstva koji bi recimo bili potpuno ravnodušni prema sudbini nekog tamo srpskog radnika, koji je nestao”, rekao je Vladušić.  

Crnjanski se, nastavio je dalje, može pokazati kao “neka vrsta nešeg velikog učitelja koji nudi ljestvicu vrijednosti u kojoj egocentrizam nije najveća vrijednost”.

 To po Vladušiću razlikuje ličnosti, velike ljude od onih kojim upravlja neka vrsta biološkog nagona, “dakle nagona za lično uživanje iza koga ne postoji nikakva druga vrijednost”.  

“Crnjanski je prosto bio čovjek kome je stalo bilo do nečeg većeg i ja sam ga upotrebio kao junaka koji to reprezentuje, koji to predstavlja. On je tu nastavljač osjećanja ili jedne linije srpske građanske klase prije Prvog svjetskog rata koja je tako razmišljala”, kazao je Vladušić, podsjetivši na Luku Ćalovića Trebinjca, izuzetno bogatog čovjeka, koji je cjelokupno bogatstvo ostavio Beogradskom univezitetu, ili Iliju Kolarca takođe poznatog po svojoj zadužbini, upitavši zatim da li se danas može naći neki biznismen koji bi tako nešto uradio. 

Vladušić poziva i da se, kao što to govori Crkva brinemo za bližnje i da se protiv duha vremena borimo i ponašamo onako kako nam gotovo niko ne savjetuje, “jer ako nam mediji savjetuju da je naš, jedini interes koji postoji, da je najnormalnija stvar da uopšte ne znamo ko brine o nama, ili ko bi trebalo da brine o nama, hajde da se ponašamo drugačije”. 

Podsjeća na Aristotela koji u svojoj “Politici” jasno daje uputstva kako jedna tiranija može da bude uspješna. 

“Kaže da je osnovna stvar razbiti povjerenje između ljudi, ukinuti sve njihove zajedničke djelatnosti, ustvari ukinuti mogućnost da jedni drugima budu bližnji, da jedni u druge imaju povjerenje, jer ako to imaju, onda mogu da se bore protiv tiranije. Ako je svako za sebe pojedinačan i ako niko ne vjeruje nikome  i ako svako smatra da je onaj drugi gori od njega, onda je naravno tiranija potpuno osigurana i može da traje stotinama godina”, kazao je između ostalog Vladušić. 

U interesantnom izlaganju uporedio je Crnjanskog i Đokovića. 

“Đoković je na neki način nastavak te linije. Kao što je opšte poznato, njemu je, dok je bio mlad, ponuđeno da uzme britansko državljanstvo, u zamjenu za neku vrstu “male pomoći”, ali to je bila neka vrsta kupovine talenata koja se dešava sve vrijeme. Naravno, da je uzeo to državljanstvo i da je postigao sve ove rezultate, krenula bi stara priča “zašto da ne jer što mu je naša država dala”. Kao da svakome ko uzme tenis treba odmah da poklonite ogromnu količinu novca”, kaže Vladušić, ističući da je razlog zašto Đoković uopšte nije htio da uzme to državljanstvo, ustvari “ideja apsolutnog identiteta, koja povezuje hrišćanstvo, mučenike za vjeru koji su bili spremni da žrtvuju svoj život zarad onoga što jeste istina, a to jeste ta vjera”.      

O romanu “Omama” sa sajta  Laguna.rs : “Berlin u jesen 1928. miriše na benzin, meskalin i francuske parfeme. Bezimeni radnik dolazi u poslanstvo Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca kako bi prijavio nestanak svog prijatelja Milutina Topalovića. Miloš Crnjanski, ataše za kulturu, i Miloš Verulović, vojni savetnik u poslanstvu i heroj sa Kajmakčalana, kreću u potragu za iščezlim čovekom. Trag ih vodi od luksuznih restorana i bučnih džez kabarea u kojima uživa vesela gradska elita do zapuštenih kvartova po kojima se vuku uživaoci opijata.

Stara poslovica kaže „Kada počneš da kopaš, nemoj nikada kopati do dna.“ Crnjanski i Verulović ipak jesu. Ovo je knjiga o tome šta su našli, tamo na dnu.

„U lavirintu međuratnog Berlina, osluškujući šum Vavilona, čekajući da se pokaže nakazno lice istorije i naslućujući neko novo zlo, Miloš Crnjanski kakvog dosad niste upoznali, a koji je opet onaj isti genije i tumač ljudskih i civilizacijskih posrnuća, vodiće vas kroz priču koja vam neće dati mira, ni na javi ni u snovima. Blistav i mračan, inteligentan i ubedljiv, novi roman Slobodana Vladušića predstavlja potpuno neočekivan iskorak u savremenoj srpskoj prozi i njegovo do sada najzrelije i najambicioznije delo.“ Dejan Stojiljković

„Nije lako napisati bolju knjigu od ove.“ Vladimir Kecmanović”. 

(Foto-Andrea Ševaljević) 

Predrag Nikolić