Kultura

Međunarodni festival KotorArt i ove godine organizovao je književni program Pjaca od knjige, održan 05. i 06. avgusta u Kreativnom habu u Kotoru.

Dvije književne večeri, pod nazivima „Prisjećanja su rasuta kao krhotine stakla…“ i „Moj rat je bolji od tvog rata“ posvećene  su ženskom iskustvu rata i traume, kao i ulozi književnosti u suočavanju sa prošlošću, otporu patrijarhalnim narativima i kulturi poricanja.

U fokusu aktuelne Pjace od knjige je etičko i poetsko suočavanje sa nasiljem, intergeneracijski prenos sjećanja, kao i kritika društvene amnezije u kontekstu ratnih i postratnih trauma. Program je uredila Maja Mrđenović, filološkinja opšte književnosti i teorije književnosti.

“Ovogodišnja Pjaca od knjige naslovljena je citatom Virdžinije Vulf - Kao žena nemam domovinu, citatom iz čuvenog eseja Tri gvineje iz 1938. godine , koji je između ostalog i svojevrsni feministički antiratni manifest”, kazala je Mrđenović naglasivši da je program konkretno posvećen postjugoslavenskom ženskom antiratnom pisanju.

Kako je navela, u prethodnim godinama pojavio se cijeli niz važnih romana regionalnih spisateljica koji na različite načine tematizuju zbivanja devedesetih godina prošlog vijeka.

“Između njih Jasmina Bajo i ja smo odabrale četiri izuzetna romana o kojima ćemo razgovarati, posmatrajući ih kroz idejne okvire kolektivnog i ličnog sjećanja, svjedočenja kao direktnog i indirektnog upisa traumatskog iskustva u tekstu, književnosti kao suočavanja, odnosno svojevrsnog angažmana, te feminističkog antifašizma kao potencijalnog antifašizma budučnosti. Svjedoci smo da se zvanična kultura sjećanja neprestano svodi na mitizovane nacionalističke narative koji uporno u većoj ili manjoj mjeri isključuju ili čak poništavaju sječanja drugih”, akcentovala je Mrđenović.

“Djela koja smo odabrali su prava, savršena umjetnička djela, stilom, strukturom, formom, značenjima, slojevima, a prenose mnogo važne, bitne ideje”, kazale je  Jasmina Bajo, bibliotekarska savjetnica u Gradskoj biblioteci/čitaonici Kotor, moderatorka prve večeri,  između ostalog postavivši pitanje “može li književnost biti moralno svjedočenje o traumatskoj prošlosti, forma otpora vladajućim narativima”.

Gošća prvog okruglog stola pod nazivom „Prisjećanja su rasuta kao krhotine stakla… i u tom kovitlacu sve se opet odvijalo ispočetka“ bila je Milena Đorđijević, književna kritičarka i urednica Narodne biblioteke Srbije, poznata po esejima i teorijskim tekstovima o književnosti i društvu. Književnica Tanja Stupar Trifunović, dobitnica Nagrade Evropske unije za književnost i nagrade Vasko Popa, autorka romana, poezije i grafičkih romana koji se bave temama sjećanja, identiteta i uloge žene u savremenom društvu, na postavljena pitanja odgovarala je putem video zapisa.

Razgovor je bio osvrt na književna djela “Duž oštrog noža leti ptica”, Tanje Stupar Trifunović i “Sezona berbe” Magdalene Blažević.

Kako su organizatori istakli,  u oba romana rat je prikazan kroz intimnu, žensku perspektivu, koja umjetnički oblikuje ličnu i istorijsku traumu nasuprot dominantnim patrijarhalnim narativima. Kroz radoznale, neposlušne junakinje koje se odupiru društvenim normama, autorke grade poetski, snažan svijet u kojem se prepliću ljubav, gubitak, nasilje i sjećanje, uvek u sijenci napuštenog doma koji više ne može biti dom.

“Književnost je tu da preispituje zvanične opcije ili dominatne narative, da uvijek sumnja, da zalazi iza nekakvih već utvrđenih istina, da istražuje šta se sve dešavalo unutar vremenskog ili  političkog okvira i dešavanja… Jasno nam je da dominatni narativ teži uspostaviti jednu istinu i jednu političku dimenziju događanja”, objasnila je Stupar Trifunović.

“Transgeneracijski prenos, ta trauma, je neiskazana bol, neiskazana patnja, koju mi nosimo jer je ne govorimo, vi nigde ne čujete to. To je ta podrivalačka najsnažnija komponenta u romanu Tanje Stupar Trifunović, na jedan modifikovaniji način i kod Magdalene Blažević, jer one su po mnogim stvarima srodnog senzibiliteta”, rekla je Đorđijević.

Drugog dana održan je okrugli sto „Moj rat je bolji od tvog rata“, koji je vodila Maja Mrđenović.  Učestvovale su Nataša Nelević, spisateljica, autorka knjige “Mali roman o blatu” pozorišna kritičarka i feministička teoretičarka, čiji rad preispituje kolektivna sjećanja i istorijske narative na prostoru bivše Jugoslavije i Mirjana Drljević, autorka romana “Niko nije zaboravljen i ničega se ne sećamo”, finalistkinja NIN-ove i nagrade “Meša Selimović”.

Njihova književnost, fokusira se na nasljedno iskustvo traume, sjećanje na ratove i tranziciju, društveno političko poricanje, te etički otpor zaboravu i društvenim nepravdama.

“U romanu glavna tema je revolucija, ali revolucija sa velikim R i da li je ona uopšte moguća. To bi bila neka revolucija koja bi značila brisanje svega što je bilo do sada i zaista početak novog”, otkriva Nelević.

Autorka Mirjana Drljević kaže da je sjećanje varljivo i da je upravo vrlo svjesno bježala od nostalgije.

“Čini mi se da je nostalgija nekako najkraći put do toga da budemo večno zarobljeni u prošlosti”, navela je ona.

“Moj rat je bolji od tvog. Zato ja imam groblje, a ti nemaš....Deda sa ratom boljim od Sašinog sasvim mu se primakao i reakao: Ti nisi neznani junak. Jesi neznan, ali junak nisi”, Drljević je pročitala odlomak iz romana “Niko nije zaboravljen i ničega se ne sećamo”.

Program Pjace od knjige ove godine ponudio je  snažan prostor za dijalog o književnosti kao alatu za pamćenje i otpor, pružajući glas ženama koje kroz svoje junake i junakinje progovaraju o povredama, gubicima, nasilju i identitetu u kontekstu ratnih i postratnih društava.

Tekst: Nataša Jotić

Foto: Radio Kotor/N.J.