Kultura

Arhivi nisu tako široko popularni, te često i masovno posjećivani poput drugih institucija kulture današnjice, kao što su muzeji i biblioteke, kazala je načelnica Istorijskog arhiva Kotor Snežana Pejović, govoreći na naučno – stručnom skupu "Miloš Milošević i kulturna tradicija Boke" koji je krajem prošle sedmice održan u Crkvi Svetog Duha u Kotoru.

Ona se, između ostalog, prisjetila svojih prvih iskustava u kotorskom arhivu i susretu sa dr Miloševićem, tadašnjim direktorom Državnog arhiva.

„Ja sam imala tu priliku da još kao studentkinja početnih godina na fakultetu, pripremajući svoj seminarski rad, boravim više dana kao naučni istraživač u Istorijskom arhivu Kotor, istražujući podatke na zadatu temu. Nakon završenih studija i dužeg čekanja da se negdje ukaže radno mjesto, 1981. godine me je pozvao tadašnji direktor Državnog arhiva dr Miloš Milošević na razgovor. U predanom razgovoru, sa puno entuzijazma i ljubavi prema arhivistici, objasnio mi je šta su arhivi, arhivska istraživanja, koju arhivsku građu posjedujemo u kotorskom arhivu i slično. Ja sam tada već imala neka znanja, s obzirom da mi o arhivistici ne učimo tokom obrazovnog procesa. Međutim, na postdiplomskim studijama, polažući ispit Tehnike izrade naučnog rada, upoznala sam se sa arhivima, metodologijom istraživanja u arhivima za potrebe nauke. Miloš je sa puno strpljenja slušao o tome koje su moje ambicije i planovi za buduću poslovnu karijeru i tada mi je kazao nešto što mislim da je odredilo moj rad u narednih 40 i nešto godina u ovom arhivu: Ako želiš da se baviš naukom, ovaj arhiv je pravo mjesto za tebe.

Uprkos brojnim nepovoljnim okolnostima koje su pratile moj radni vijek, ipak sam se borila, prvenstveno kroz svoj naučno – stručni angažman, da afirmišem Istorijski arhiv Kotor, njegovu arhivsku građu staru preko sedam vjekova, kao i uopšte arhivsku djelatnost Crne Gore kako u zemlji, tako i u inostranstvu“ – priča Pejović.

Govoreći na temu „Arhivi i nauka, iskustva iz Istorijskog arhiva Kotor“, Pejović ističe da se prema rapoloživim podacima arhivska građa sa područja Crnogorskog primorja, odnosno šireg prostora Boke Kotorske, počela sistematski istraživati 1720. godine.

Tada je, navodi, Filippo Riceputi istraživao u Kotoru i Herceg Novom arhivsku građu za zbirku dokumenta „Illyricum Sacrum“, koju je dovršio Farlatti, a kasnije na tome je radio i Giacoppo Coleti. U dva toma, VI i VII, publikovana su i dokumenta o Kotoru, Risnu, kao i Duklji i Baru.

Istraživače arhivske građe, objašnjava, u Kotoru pronalazimo i četrdesetak godina kasnije, a 1857. godine jedan od njih objavljuje dokumenta i ukazuje na nebrigu i otuđivanje dokumenata kotorske provinencije.

“U Kotoru boravi drugi istraživač arhivskog materijala, Flaminie Cornelius, koji na osnovu istraženih izvora objavljuje monografiju o Kotoru. Ponovo, nakon stogodišnje pauze, tačnije 1857. godine, u Kotoru je Ivan Kukuljević-Sakcinski i o svom istraživanju arhivske građe podatke predstavlja u knjizi: Izvjestije o putovanju kroz Dalmaciju u Napulj i Rim. Tom prilikom Sakcinski konsatuje slabu brigu i zainteresovanost u Kotoru i Boki Kotorskoj za arhivsku građu, navodeći da je mnogo toga od najvrijednije građe uništeno, razneseno, a često i preprodajom otuđivano. Iznosi i podatak da se mnogo arhivske građe sa ovog područja nalazi u Zadru, Splitu i Zagrebu. Godine 1874. Frano Rački, takođe u Kotoru, istražuje arhivsku građu i navodi da se tu nalaze četiri važna arhiva, ili tačnije spremišta arhivske građe: arhiv Okružnog suda, Sreskog načelstva, opštinski i biskupski” – objašnjava Pejović.

Na području današnje Crne Gore, kaže, razni faktori su nepovoljno djelovali na očuvanje arhivskih izvora, što se neminovno odrazilo i odražava se na kvalitet i obim istraživačkih procesa.

„Kada govorimo o XX vijeku, čitav niz lokalnih profesora i sveštenika pobno su brinuli o arhivskom nasljeđu i arhivskoj baštini koja je sačuvana u Kotoru i Boki. Oni obrađuju, objavljuju dokumenta i naučne radove na osnovu tih dokumenata.

Posebno bih apostrofirala značaj sveštenika don Antona Miloševića. Zahvaljujući njegovom detaljnom opisu odnešene građe iz Kotora, koju je istražio u Zadru, obavljena je restitucija tog materijala od 1949. do 1952. godine“ – navodi Pejović i ističe značajan broj djelatnika i istraživača arhivske građe.

„Sva pomenuta istraživanja, a posebno objavljeni arhivski, kao i naučni istoriografski radovi, i danas su aktuelni i važni za arhiviste i naučne istraživače, jer brojna arhivska dokumenta koja se nisu sačuvala u originalnu, ovako su nam dostupna i obezbjeđen je istorijski kontinuitet.

Da bi se moglo obavljati naučno istraživanje arhivske kulturne baštine, važna je i takva ambicija u viševjekovnom očuvanju tog materijala koja je bila prisutna na ovom prostoru, uprkos brojnim promjenama administracija i državnog ustrojstva.

Arhivisti i ljekari pominju se u XI vijeku, zatim imamo Odredbu statuta iz 1417. godine, prvog arhivistu iz 1764. godine itd.  Sasvim je bilo prirodno da se ova vjekovna briga kad-tad materijalizuje kroz jednu arhivsku instituciju modernog profila i to upravo i najprije u Kotoru“ – ocjenjuje Pejović.

Ona podsjeća da je u Kotoru 1949. godine osnovan Arhiv pod imenom Državni arhiv u Kotoru, sa ciljem preuzimanja i zaštite arhivalija nastalih na području Boke Kotorske od najstarijih vremena do najnovijih.

“Vlada Narodne republike Crne Gore je osnivačkom Uredbom težište stavila upravo na naučnoj komponenti ovog prvoosnovanog arhiva, odnosno njegove arhivske građe. Propisano je da istražuje građu od istorijsko-naučnog značaja, o svim događajima iz političkog, društvenog, privrednog i kulturnog života Boke Kotorske iz najdalje prošlosti do najnovijih vremena. Da sve proučava pravilnom primjenom naučnih metoda radi širenja naučne misli, davanja pravilnog suda i podizanja naučnih radova na viši nivo.

Za očekivati je bilo da su arhivisti u kotorskom arhivu od početka bili usmjereni ka naučnoj valorizaciji arhivske građe koja im je povjerena na brigu.

Osim toga, bogato arhivsko, bibliotečko i  muzejsko nasljeđe koncentrisano u Kotoru, uticalo je na intezivne aktivnosti brojnih učenih pojedinaca upravo na planu naučnog istraživanja i objavljivanja rezultata tih istraživanja“ – kaže Pejović i ističe izuzetan doprinos kotorske sekcije Društva istoričara Crne Gore, te Društva arhiviskih radnika Crne Gore, koje je, objašnjava, često imalo sjedište u Kotoru i tada i najproduktivnije radilo.

Ona podsjeća da dr Miloš Milošević dolazi da radi kao arhivista u tadašnji Državni arhiv u Kotoru 1953. godine, kada otpočinje i njegov intenzivan rad na arhivskim i istorijskim istraživanjima.

Prema njenim riječima, Crna Gora je u 21. vijeku na  nezadovoljavajućem nivou autonomnosti istoriografske misli.

„Razlog je još od devedesetih godina do danas koje karakterišu okolnosti slabo razvijenog parlamentarizma i demokratije, neprestanih nacionalističkih drvljenja, nepostojanja snažno izgrađene državotvorne svijesti i svijesti o nacionalnom, kulturnom, religijskom i svakom drugom biću. Uz to, mi smo pogriješili u sistematskom, metodološkom pristupu arhivskim i drugim istorijskim izvorima i njihovom objektivnom proučavanju. Zbog toga i svjedočimo kako zadnjih godina istoriografija Crne Gore često uranja u mitologiju, popularistiku, usmena predanja i stremljenje ka drugim vidovima nenaučnih izvora, a što je propraćeno stagnacijom arhivske djelatnosti i arhivskih institucija.

Sve je manje ozbiljnijih izučavalaca arhivskih dokumenata, posebno istraživača iz Crne Gore, makar kada je u pitanju najstarija arhivska građa pohranjena u Kotoru.

Utopljen u državnu upravu, a sa svim strogim i suvoparnim administrativnim propisima, i tako odvojen od ostalih srodnih institucija kulture koje brinu o kulturnoj baštini, Državni arhiv Crne Gore, posebno Istorijski arhiv Kotor, teško može da odgovori svim zadacima koji stoje pred arhivskom institucijom u savremenom dobu, a posebno da bude snažan razlog u unapređenju nauke, kao i pokretač, inspirator ozbiljnih naučnih istraživanja i projekata.

Zato, nadajmo se da će ovaj skup biti podsticaj da arhiv i arhivsku djelatnost u Crnoj Gori postavimo na mjesto na kojem treba da budu, nadograđujući temelje koje su nam postavili pioniri arhivske struke, posebno dr Miloš Milošević“ – poručuje Pejović.

Podsjetimo,  naučno - stručni skup "Miloš Milošević i kulturna tradicija Boke" održan je u Kotoru u okviru "Neđelje arhiva" Državnog arhiva Crne Gore sa Cetinja.

Tekst: Irena Mačić

Foto: Radio Kotor