Kultura

Tekst: Biljana Marković
Foto: Radio Kotor / B.M.

U organizaciji Kulturnog centra ,,Nikola Đurković” Kotor, Gradske biblioteke i čitaonice, sinoć je u multimedijalnoj sali Kuturnog centra održano predavanje dr Milijane Kandić-Simonović pod nazivom ,,Boka- Njegoševa lirska inspiracija.

Pozdravljajući prisutne u ime organizatora, bibliotekarska savjetnica Jasmina Bajo istakla je da Kandić-Simonović već peti put gostuje u Kotoru koji je njen rodni grad.

“Uvijek se radujem kada nam pošalje mejl i kaže šta joj je ove godine na pameti. Mislim da je to najbolji način kako pokazuje ljubav prema svom rodnom gradu, jer obogaćuje kulturnu ponudu grada”, poručila je Bajo.

Navodeći da je Petar II Petrović Njegoš stvaralac koji se u svijesti čitalaca definiše kao tvorac epskog književnog izraza, Kandić-Simonović ističe da je on kreator plejade viteških likova crnogorske istorije koja je stalno razapeta između dobra i zla, ropstva i slobode, egistencijalnih pitanja, u kontekstu patrijarhalnih dimenzija i sa istorijom kao njegovom pozornicom.

Glavno djelo koje predstavlja taj smjer je “Gorski vijenac” objavljen 1847. godine.

Ono što je manje poznato Njegoš je, ističe, stvaralac duboke lirske definicije.

“Pod tim ustvari razumijemo izraz specifičnog, ličnog intimnog odnosa pjesničkog subjekta, osnosno ja, prema onome što predstavlja svijet prirodu i cjelokupno okruženje. Njegoševa djela se na hronološkoj liniji evolucije naše književnosti nalaze u fazi romantizma i to u tzv. prvoj fazi - fazi herojskog romantizma kojoj, po istoričarima i teoretičarima, pripadaju Vuk Karadžić, Branko Radičević, Sima Milutinović Sarajlija. To je jedna poetska formula koja podrazumijeva duboku oslonjenost na narodnu tradiciju, na jedan poseban fon i pjesničkih, odnosno umjetničkih melodija i naravno umjetničkih sredstava”, rekla je Kandić-Simonović i dodala da postoje njegova djela koja bi se, ako bi se držali ovakve klasifikacije, mogla naći u tzv. drugoj fazi - fazi građanskog romatizma.

Na tom lirskom tragu govorila je o dvijema pjesmama koje je Njegoš napisao u Boki Kotorskoj 1844. i/ili 1845. godine: ,,Ljetnje kupanje na Perčanju” i ,,Noć skuplja vijeka”'.
Nastale manje ili više neposredno prije ,,Luče mikrokozme'' (1845.), ove pjesme motivski i spoznajno korespondiraju sa ovim religiozno-metafizičkim djelom, ali i otvaraju i drugačija vrata u Njegošev duhovni i lirski svijet. Činjenica da su obje nastale u Boki (jedna u Prčanju, druga u Perastu) povod su i za promišljanje o romantičarskom značaju prirodnog okruženja kao inspiracije za lirsko uobličavanje specifične čulnosti i duboke refleksije.

“Važno je napomenuti da je Njegoševo filozofsko-metafizičko djelo Luča mikrokozma napisano i objavljeno 1845. godine, tako da  mislim da ovi datumi i ta hronologija nije zanemarljiva i da možemo na tom tragu povezivati određenu poetičku liniju, jednu zajedničku nit koja pokazuje korelaciju između misaono-motivskih cjelina odabranih lirskih pjesama i ovog djela. U nauci se pretpostavlja da je bilo još lirskih pjesama u Njegoševoj zaostavštini, ali da su one iz raznih razloga nestale, što je neprocjenjiva šteta za naučno, još kompleksnije i dublje razumijevanje stvaralaštva ovog književnog genija”, naznačila je Kandić-Simonović.

“Datovano ljeto 1844. godine, lokalizovana samim naslovom - Ljetnje kupanje na Perčanju, sa objektivniom stvarnošću ova pjesma korespondira dokumentovanim svjedočanstvima koje je rekonstruisao Vido Latković osporavajući ranija datovanja Njegoševog ađutanta  Milorada Medakovića. Opet, po jednom pismu koje je pop Vuk Popović uputio Vuku Karadžiću septembra 1844. godine, da je Njegoš krajem jula - početkom avgusta te godine boravio u Prčnju i učio da pliva. Prema Popoviću, za tu obuku bio je angažovan jedan kadet iz Kotora, a vladici je učenje vrlo dobro išlo, pa, kaže Popović, sad može i preko svojih rijeka plutati”, kazala je Kandić-Simonović.

Dodaje da je pjesma nastala u magičnom trenutku pred izlazak sunca, trenutku koji je jutranji pandan onom večernjem, kada se dan prelama u noć, kada se “otvaraju neki mistični portali koji uznose ljudki duh i čine da sve izgleda moguće”.  

Pjesma “Noć skuplja vijeka” dugo je, ističe, bila neprecizno datovana, ali je poslije najnovijih istraživanja, analiziranja, dokumentovanja i svega što podrazuimijeva jedan književno-teorijski i istorijski poristup, utvrđeno da je nastala 1845. godine u Perastu gdje je Njegoš boravio tokom ljeta ili prvih dana septembra.

“Prvi put je objavljena 1913. godine u Bosanskoj vili, po prepisu koju je pronašao Pavle Popović u Narodnoj biblioteci u Petrogradu među hartijama Kovalevskog. Original je pronađen 1955. godine u Njegoševoj bilježnici koji se prvobitno čuvao u porodici kralja Nikole, a koji je Ksenija Petrović Njegoš poklonila Istorijskom institutu na Cetinju. Originalna verzija je prvi put obavljena, sa ostalim tekstom bilježnice, 1956. godine”, navela je ona.

Naglašava da je ovo jedno od rijetkih Njegoševih djela, svakako jedino ovako značajno, koje on nije želio da objavi za života i da “nekako se čini jasnim zašto”.

“Upravo ovo što se nama čini jasnim zašto je često navodilo tumače kritičare, teoretičare na gotovo banalizujući pristup ovoj pjesmi, jer ako sam vladika nije želio, onda je valjda jasno zašto nije želio, pa ćemo onda to tako i mi tumačiti. To se nije tako završilo, to su onda osjetili neki od njegovih najbližih saradnika ili srodnika. Jedan od njih vjerovatno je prepravio ispravke u samom tekstu, tako što je pjesmi dodao naslov Paris i Helena, želeći da to sve odmakne sa plana ličnog i prevodeći lične oblike zamjenica i glagola iz prvog lica u treće lice”, kazala je Kandić-Simonović.

Ona je, između ostalog, navela da je ova “dobronamjerna neukost” očigledno imala za cilj da odmakne dešavanja u pjesmi od ličnosti pjesnika i da “njenu erotsku inspiraciju potpuno izmjesti u literarnu ravan”. 

Dr Milijana Kandić-Simonović rođena je u Kotoru, gdje je završila osnovnu i srednju školu. Studije književnosti na Filološkom fakultetu u Beogradu i istorije umjetnosti na Filozofskom fakultetu u Beogradu je upisala 1988. godine. Magistrirala je, a potom, 2016. godine, i doktorirala nauku o književnosti na polju odnosa poezije i slikarstva. Objavila dvije monografije iz naučne oblasti intermedijalnih istraživanja, kao i više naučnih i stručnih radova. Nakon višegodišnjeg metodičkog iskustva na matičnom fakultetu, trenutno radi kao profesor na katedri za slavistiku Filološkog fakulteta Univerziteta u Lođu u Poljskoj.