Kultura

Tekst: Biljana Marković
Foto: Radio Kotor / B.M.

Kulturno veče „Crnogorke u Italiji, kroz vrijeme“ održano je sinoć u hotelu “Cattaro” u Starom gradu.
Organizator je bila Uprava za saradnju sa dijasporom-iseljenicima (USD) Vlade Crne Gore, u saradnji sa Udruženjem Italia-Montenegro “Regina Elena” i uz podršku Opštine Kotor.

Veče je počelo minutom ćutanja kojim je odata počast prof. dr u penziji Gracijeli Čulić, jednoj od osnivača katedre za italijanski jezik Univerziteta Crne Gore (UCG), koja je preminula 10. maja ove godine u Kotoru.

Cilj večeri bio je da se istaknu značajne žene iz Crne Gore koje su ostavile dubok trag u Italiji, poput kraljice Jelene Savojske, Ane Marije Marović i Darinke Leković Donadio.

O njihovim životima, koje je obilježio humanitarni rad, govorile su vršiteljka dužnosti pomoćnice direktora Sektora za praćenje stanja i saradnju sa dijasporom u Upravi za saradnju sa dijasporom - iseljenicima Renata Gojković, specijalista turizma Biserka Milić i sociološkinja, članica Udruženja Italia-Montenegro “Regina Elena” Ksenija Vujović Catapano.

“Željeli smo da vam pokažemo jednu vremensku liniju, odnosno da smo u posljednja tri vijeka imali žene koje su bile sa ovih prostora, a koje su u Italiji ostavile dubok trag u raznim segmentima, ali najviše kada je u pitanju dobročinstvo, blagonaklonost, ljudskost i srčanost. Od njih je samo jedna bila kraljica, međutim, sve ostale su bile kraljice za sebe, tako kažu oni koji su ih sreli, koji su imali priliku da ih upoznaju. Imale su moć, duh, veliko srce, toplinu, radost života. Nosile su blagost i svetost. Predstavljale su nadmoć neba nad zemljom. Slušajući priče o njima, shvatićemo zašto nam je data ljubav i naučićemo kako su je velike vile pružale”, kazala je Biserka Milić.

Inicijator večeri je Udruženje Italia-Montenegro “Regina Elena”, iza kojeg, napominje Gojković, stoje značajne grupe intelektualaca, profesori na italijanskim univerzitetima, humanitarci, koji, kao i njihov rad i izuzetna energija koju ulažu u svoj posao, zaslužuju duboku pažnju.
Podsjeća da je Uprava nedavno sprovela istraživanje među ženama porijeklom iz Crne Gore koje žive u dijaspori na temu “Inspirativni doprinosi crnogorskih žena u dijaspori”.

“Ovo istraživanje nam je svima otvorilo oči o važnosti naših žena u zemljama prijema, ali i njihovoj želji da doprinesu razvoju Crne Gore. Ovo je samo jedan od projekata koje Uprava sprovodi u cilju jačanja veza sa predstavnicima dijaspore i njihovim organizacijama, pored tradicionalnih Dana dijaspore koji se održavaju krajem jula svake godine, sufinansiranje projekata udruženjima dijaspore iseljenika, organizacija ljetnje škole jezika i kultura za djecu, te ostalih aktivnosti usmjerenih na očuvanje nacionalnih, kulturnog identiteta, sportske, privredne i kulturne saradnje”, podvukla je Gojković, dodavši da je veče posebno, jer slavimo život i dostignuća nevjerovatnih ličnosti, kraljice Jelene Savojske, Ane Marije Marović i Darinke Leković Donadio, ali i drugih žena čije životne priče inspirišu i zaslužuju da budu prepoznate.
“Njihova hrabrost, inteligencija i vizionarstvo, ne samo da su oblikovale istoriju, već su i postavile temelje za buduće generacije koje su slijedile njihov primjer”, poručila je ona.

Predstavljajući život Ane Marije Marović, Dobroćanke koja je živjela u Veneciji u prvoj polovini 19. vijeka,  Milić, između ostalog precizira, da ona provodi život tako što pomaže slabijima, ugroženim osobama, posebno ženama.
Marović je pisala, stvarala muziku, slikala, a najveća potvrda njenog umjetničkog rada i nadarenosti je oslikavanje dvorske kapele u Šembronu koje joj je bilo povjereno od strane austrijskog, carskog dvora 1845. godine.
Takođe, njene muzičke kompozicije su izvođene u venecijanskim crkvama i samostanima.

“U svim slojevima društva biva poštovana i od tadašnjeg venecijanskog patrijarha biva nagrađena za svoj humanitarni rad. Isti je svrstava u red prvih kćeri Venecije”, navodi Milić.

Dodaje da je Marović sa svojim duhovnim ocem don Danijeleom, 1864. godine osnovala neki oblik skloništa. Ona se kasnije odlučuje na redovničko odijelo i osniva red nazvan “Red za nadokanadu uvreda nanesenih presvetom srcu Isusovom”. Nakon četiri godine sjedinjuuje se sa milanskom institucijom i odriče svih svojih titula. Umire u Veneciji 3. oktobra 1887. godine.

“S ponosom treba uvijek da se sjetimo da je Ana Marija Marović, osnovala prvu instituciju na starom kontinentu koja se brinula o ženama, bez obzira na njihovo porijeklo, boju kože i status”, kazala je, između ostalog, Milić.

Govoreći o životu i  djelu crnogorske princeze, italijanske kraljice Jelene Savojske, Ksenija Vujović Catapano je kazala da je se pri poliklinici u Rimu 1909. godine otvara škola “Ređina Elena” za medicinske sestre.

“Ona jeste uticala na to da se otvori škola čiji će se polaznici sjutra baviti jednim od najplemenitijih poziva koji postoji-pomaganjem i davanjem drugima. Međutim, otvaranjem ove škole ona je, tada mladim djevojkama još u tom periodu, obezbijedila da uđu na tržište rada, ali ne bilo kako, već kvalifikovano, sa diplomom u rukama, automatski se plasirajući na jednu ozbiljnu poziciju još u to vrijeme, ne samo ispred žena, već i mnogih muškaraca u društvu. Podsticala je rad institucija, pa je tako jedne godine sa gradom Rimom i Crvenim krstom organizovala Ljetnji kamp za dječake iz marginalnih porodica”, podsjetila je ona. 

Osvrnula se i na dva događaja u Italiji u kojima je ispoljila svoj humanitarni rad. Prvi je razorni zemljotres u Mesini 1909. godine kada je kraljica, kao i njen suprug kralj, učestvovala u spasavanju i pomaganju povrijeđenima. Drugi se odnosi na period Prvog svjetskog rata u Rimu, kada je u vili svoje kćerke osnovala Teritorijalnu bolnicu koja je mogla da primi 250 vojnika.

“Voljela bih da je kraljica Jelena pravi primjer kako bi jedna osoba na jednoj privilegovanoj, visokoj poziciji trebala da se ponaša. Ne da bi služili njoj, već da ona služi drugima”, kazala je Vujović Catapano.

Kraljica je umrla u Francuskoj 1952. godine, a crnogorsku princezu na vječni počinak ispratilo je pet hiljada Francuza.
Vujović Catapano je govorila i o Darinki Leković Donadio, ženi koja je bila savremenica kraljice Jelene, a čiji su životi, iako bez dodirnih tačaka, imali mnogo sličnosti koje su se ogledale najviše u njihovoj humanosti.

Rođena je u Crmnici 1922. godine. Živjela je u centru Breše, a od petoro djece koje je imala sa suprugom Eudženiom, troje je umrlo dok su još bili djeca.  
Nakon smrti supruga odlučuje da svoj dom primi ljude koji ne mogu da priušte boravak u Breši. Otvara vrata svog doma roditeljima, prije svega majkama, da bi mogle da budu uz svoju djecu i da prate njihovo liječenje. Bilo je tu ljudi iz čitavog svijeta i iz Crne Gore.

Po riječima Vujović Catapano, Darinka je konstantno sarađivala sa organizacijama s naših prostora, jer je znala da mogu stalno da računaju na njenu podršku i pomoć. Ipak, ona, kaže, nije pomagala samo majkama, roditeljima. U svoj dom je primala djevojke iz svih krajeva svijeta koje su dolazile u Italiju u potrazi za boljim životom. Bilo je tu djevojaka iz naših zemalja. Tada im je nudila stan i hranu besplatno, a kada god je to mogla, potrudila bi se da im nađe posao 

“Sve naše junakinje večeras su žene i na tome jeste fokus. Njih povezuje jedna zajednička karakteristika, a to je humanost. Prije svega humanitarni rad. To su vrline koje prevazilaze sve razlike u polu, rodu, vjeri, nacionalnosti, godinama, generacijama. To su univerzalni, bezvremenski primjeri svima nama. Crna Gora, kao mlada demokratija, smatram da ima nevjerovatan potencijal u svojim institucijama, prije svega ljudski, jer što su drugo institucije, nego ljudi koji ih čine”, poručila je ona.
Na životnu priču Erne Beuk podsjetila je Biserka Milić, a Renata Gojković potencirala da u Italiji i danas žive Crnogorke koje predstavljaju moderne junakinje priča o plemenitosti i humanosti. Jedna od njih je Lejla Martinović, članica udruženja “Regina Elena”, koja je sve svoje slobodno vrijeme posvetila širenju svijesti o dijabetesu i konkretnoj pomoći oboljelima od ove bolesti od koje i sama boluje.

Posvetila se humanitarnom radu, pa je 2017. godine formirala grupu na društvenim mrežema koja danas predstavlja zajednicu od 1.500 ljudi iz zemalja bivše Jugoslavije koji boluju od dijabetesa.
Uz pomoć predsjednice udruženja Danijele Đurđević uspjela je nabaviti najmanje igle za insulin i aparate napravljene specijalno za djecu, pri čemu je jedan dio usmjeren Crvenom krstu Crne Gore.

“Takođe peticija Lejlinog udruženja sakupila je 6.343 potpisa u svrhu promjene zakona o besplatnom liječenju bez obzira na starosnu dob”, kazala je ona. 
Pomenuvši i Ljiljanu Vujović, Crnogorku koja ne živi u Italiji, ali koja sa svojim saradnicama iz NVO “Žene Bara” svakodnevno i nesebično doprinosi svojoj zajednici.
Pored narodne kuhinje koju su otvorile 2018. Godine, a u kojoj se svakodnevno hrani 250 ljudi, među kojima 80 djece, barskoj zajednici daju doprinos na brojne načine, od liječenja i ljekova, obuće i odjeće, opreme za školu, tehnike, pa sve do krova nad glavom najugroženijom sugrađanima.
Na kraju se obratio direktor Uprave za saradnju sa dijasporom-iseljenicima Vlade Crne Gore Erduan Demić podsjetivši da je institucija na čijem je čelu početkom marta pokrenula projekat koji se odnosi na uspješne žene.

“Prvi korak u realizaciji ovog projekta bilo je istraživanje koje je dostavljeno nadležnim institucijama. Činjenica koje me hrabri, a nalazi se u projektu, jeste da je 26 odsto, odnosno jedna četvrtina naših uspješnih žena u dijaspori, spremna da se jednog dana vrati u Crnu Goru”, rekao je, između ostalog, Demić izrazivši zahvalnost Udruženju “Regina Elena” čiju je inicijativu Uprava  podržala, kao i Opštini Kotor koja je takođe učestvovala u organizaciji događaja. Ovo je inače jedna od aktivnosti u okviru projekta Inspirišući doprinosi crnogorskih žena u dijaspori, pogled izvan granica i unapređenje rodne ravnopravnosti, koji je Uprava za saradnju sa dijasporom-iseljenicima Vlade Crne Gore počela sprovoditi u martu ove godine.

Skupu su, između ostalih, prisustvovali ambasadorka Italije u Crnoj Gori, Andreina Marsella, potpredsjednica Skupštine Crne Gore, Zdenka Popović, poslanica u Skupštini Crne Gore i potpredsjednica Parlamentarne Skupštine Savjeta Evrope u drugom mandatu, Maja Vukićević, predsjednica Skupštine opštine (SO) Kotor, Maja Mršulja, te predstavnici Opština Kotor i Bar.