Kultura

U okviru Međunarodnog festivala KotorArt-Don Brankovi dani muzike, sinoć je u Kreativnom habu održan program Pjaca od knjige.
Na okruglom stolu posvećenom obilježavanju 100 godina od objavljivanja romana „Čarobni brijeg“ Tomasa Mana, govorile su Nataša Anđelković, naučna saradnica u Institutu za književnost i umetnost Beograd i Jelena Knežević, docentkinja za oblast njemačke književnosti na Univerzitetu Crne Gore. Moderatorka je bila filološkinja Jasmina Bajo.
 
One su podsjetile da roman bilježi duh predratne Evrope i bolesti savremenog svijeta, koje su i danas više nego aktuelne: izolaciju, masovne epidemije, nevolje napretka i industrijsko otuđenje. Univerzalnosti ovog romana, između ostalog, svjedoče i neka vrsta poređenja tadašnje atmosfere u Evropi pred početak Velikog rata i danas, kao i poređenje sadašnje svjetske elite i ondašnje, gdje se i u jednom i u drugom vremenu povlašćeni susrijeću u Davosu.
 
Kako ističe Bajo, “Čarobni brijeg” je jedan od najvećih romana njemačke i svjetske književnosti.
 
“Poznat kao autor obimnih epskih romana, Tomas Man je dobitnik Nobelove nagrade za književnost, angažovani intelektualac, vodeća ličnost njemačke kulture u najvećem dijelu prve polovine 20. vijeka” - kaže Bajo, ističući da će sljedeće godine biti obilježeno 150 godina od njegovog rođenja.
 
Između ostalog, ona je govorila o istorijatu nastanka romana “Čarobni brijeg”.
 
“Tomas Man je iste godine objavio kratki roman Smrt u Veneciji, koji je bio poprilično kontroverzan, mračan, koji opisuje susret umjetnika u poznim godinama sa ljepotom i koji na kraju završava tragično. On je 1913. godine posjetio svoju ženu u sanatorijumu u Davosu u Švajcarskoj. Tamo je proveo tri nedjelje. Ona je bila na oporavku. Nakon toga se vratio i želio je da napiše kratku šaljivu novelu o tom boravku. Čarobni brijeg je počeo da piše 1913. godine. Počeo je Prvi svjetski rat. Tu je prekinuo pisanje, nastavio je nakon rata i završio 1924. godine, donoseći nam ovo monumentalno djelo svjetske književnosti. Tomas Man oslikava, ne samo specifičan duh vremena tog doba, prije svega, oslikava dekadenciju evropske i građanske klase prvih decenija 20. vijeka, a čini modernistički napor da čitavu jednu književnu i kulturnu tradiciju razobliči pomoću obrazaca koji stoje u njenoj osnovi” – naglasila je Bajo.
 
Napominje da je glavni junak romana Hans Kastorp pravi predstavnik građanštine, odnosno malograđanštine, ljudi koji žive trivijalne, površne živote.
 
“Sticajem okolnosti, desi se da se u Čarobnom brijegu, sanatorijumu, posjetom bolesnom rođaku, nađe u procesu gdje biva postavljen da traga za identitetom i smislom. Mi u Čarobnom brijegu vidimo čovjeka dekadentne Evrope u raspadanju, u zamrznutom bezvremenom svijetu koji predstavlja sanatorijum u švajcarskim Alpima, koji u tom svijetu upravo dolazi do najvećih saznanja i spoznaji o sebi” - objašnjava Bajo.
 
Prema riječima Knežević, “Čarobni brijeg” je aktualniji nego ikada.
 
“Evropa je na početku, odnosno u prvoj polovini ovog vijeka, jednako kao u prvoj polovini prošlog, zaista u nekoj vrsti preispitivanja, opadanja snaga, nedostatka vizije. Uprkos tome što ima mnogo različitih teorija, pristupa, opet kao da izostaje neka zajednička vizija. I to je ono sa čim pisac u romanu konfrontira glavnog protagonistu, upravo sa tim da se o njegovu dušu otimaju različite ideje. Obilje različitih koncepata pokušavaju čovjeku da kažu kako treba da živi, a na kraju Kastorp sam otelovljuje neki konformistički liberalizam, individualni koji zapravo može da odvede direktno u nihilizam. On uspijeva to da prevaziđe tokom svog boravka u sanatorijumu, da krene putem nekog humanizma, demokratije, da izbjegne različite koncepte tiranije, terora koji mu se takođe nude. Sve su to pojmovi, čini mi se, koji su i danas aktuelni” - napominje Knežević.
 
Prema riječima Bajo, “Čarobni brijeg” je višestruko višeslojan dubok roman koji traži zahtjevnog čitaoca, jer mora da se probija kroz slojeve aluzija, simbola.
 
Učesnice okruglog stola su govorile, između ostalog, o konceptu čitanja “Čarobnog brijega” kao izvrnutog obrazovnog romana, te o karnevalizaciji svijeta kroz ironiju i humor.
 
Navode da Man pokreće pitanja o ljubavi, gubitku, vremenu, o tome šta znači biti ostvarena osoba u svijetu i šta znači suočiti se sa smrću. Upravo ovaj pojam bolesti i smrti kao neophodnog puta ka znanju, zdravlju i životu čini “Čarobni brijeg” univerzalnim romanom.
 
O tome zašto nam je dijaloško sučeljavanje sa drugima i sa sobom danas potrebnije nego ikad prije i zašto je karnevalsko izvrtanje i preokretanje ustaljenog poretka nužno za otrežnjenje i saznavanje istine, na tragu karnevalskog osjećanja svijeta u “Čarobnom brijegu”, govorila je Anđelković.
 
“Karneval koji se danas praznuje kao neka svetkovina jeste u stvari sjećanje na ono što je nekad bilo živo u srednjem vijeku. U tom razdoblju i na prelazu ka renesansi, karneval na ovim prostorima, u Veneciji, pa samim tim u Kotoru i Dubrovniku, ali i širom Evrope, prestaje da autentično živi” - kaže Anđelković i podsjeća da tada nastaju djela poput pokladnih pjesama.
 
“Već od renesanse počinje sjećanje na karneval i praznovanje tog dijela života koji se autentično živio u srednjem vijeku, a svoje porjeklo vodi još iz antičkog perioda, iz svih tih obreda, kultova koji su slavili godišnje mjene, promjene godišnjih doba, koji su bili vezani za prvobitni život čovjeka” - naglašava Anđelković.
 
Kada je karneval prestao da se autentično živi i da se samo slavi na način kako ga i mi danas slavimo, objašnjava, njegovi elementi su počeli da ulaze u književnost.
 
“Taj proces ulaženja elemenata karnevala u književnost jako je važan i tu liniju možemo da pratimo kroz istoriju književnosti od samih početaka. Ruski teoretičar navodi da se oni prenose kroz cijelu liniju evropskog romana od renesanse do Dostojevskog 19. vijeka. Prateći te signale u književnosti možemo vrlo lako i dobro da prepoznamo među našim savremenim stvaraocima jer ta linija karnevalizacije daje posebnu vezu jednog civilizacijskog koda i savremenog trenutka. Književnost koja ima elemente karnevala prepoznajemo u datom djelu i to mogu da budu formalne slike vašara, smijeha, maskiranja, a zapravo su to sve veze ironija, humor parodija, smijeh. Sve su to elementi, kategorije tog karnevalizovanog romana koji govori o toku i prolasku naše civilizacije kroz različite mene” - ističe Anđelković.
 
Bajo podsjeća da glavni junak, nakon spoznaje o sebi i o svijetu, završava u klanici Prvog svjetskog rata.
 
Napominje da je humanistička poenta “Čarobnog brijega” da ne može da se spozna tajna života bez prihvatnja tajne smrti.
 
“Manov zaključak je da se do prave istine i spoznaje o sebi, ne može bez dodira sa mračnom stranom i prihvatanja smrti kao dijela života”, kaže Bajo.
 
Urednica Pjace od knjige je teatrološkinja  i pozorišna kritičarka Maja Mrđenović.
 
Bajo ocjenjuje da je Kotor grad koji treba da ima ljetnji program posvećen književnosti, gdje će se na drugačiji način govoriti o knjizi, sa nekih drugačijih aspekata u odnosu na ono što se inače dešava na ljetnjim festivalima.
 
“Vrlo je zanimljivo to što je Tomas Man toliko pažnje posvetio muzici koja je igrala veliku ulogu kako u njegovom stvaralaštvu, tako i životu. Ovaj festival bazira se prvenstveno na promociji klasične muzike. Mislim da se na pravom mjestu priča o ovom romanu” zaključuje Bajo.
 
Tekst: Irena Mačić Đurić
Foto: Radio Kotor