Kultura

Tekst: Biljana Marković
Foto: Radio Kotor / B.M.

U okviru Međunarodnog festivala “KotorArt”, sinoć je u Kreativnom habu održana Pjaca od knjige koja je u svom prvom izdanju posvećena obilježavanju dvostrukog jubileja: 100 godina od smrti Franca Kafke 1924. godine i 100 godina od objavljivanja romana „Čarobni brijeg“ Tomasa Mana iste godine.

Romani „Proces“ i „Čarobni brijeg“, na kojima će biti akcenat književnih razgovora, sa jedne strane, kako je kazala moderatorka večeri, teatrološkinja Maja Mrđenović, predstavljaju introspektivna putovanja kroz ljudsku psihu likova koji tragaju za identitetom.

Sa druge strane, ova djela su, navodi, i dojmljive, kritičke refleksije svijeta, društva i vremena u kome su nastajali.

“Upravo zbog toga oba razgovora kourednica Jasmina Bajo i ja objedinile smo naslovom „Moramo da razgovaramo o K.(astorpu)“, sa težnjom da aludiramo na naslov knjige (Lajonel Šrajver) „Moramo da razgovaramo o Kevinu“, koja se, između ostalog, bavi nasiljem pogubnošću mehanizma poricanja. Dakle, akcenat cijelog programa blago je pomjeren ka pitanjima lične i društvene odgovornosi i angažmana. Dakle, imamo dva čuvena klasika modernizma, između čijih života i djela postoje vrlo kompleksne poveznice, iako se to nipošto ne djeluje tako na prvi pogled“, kazala je, između ostalog, Mrđenović.

Franc Kafka je, po ocjeni redovnog profesora na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Novom Sadu, sociologa Pavla Milenkovića, jedan od najzagonetnijih pisaca novije književne istorije.

„Jubileji su uvijek dvosjekli mač, oni su budući rituali u okviru  kojih se govori mnogo i istovremeno na više mjesta. Istovremeno dolazi do rizičnog zagušenja i izgovaranja opštih mjesta koaj se ponavljaju, ali i to skretanje pažnje ima smisla na način da možda sa jednom produbljenom pažnjom iznova pročitamo ne samo Kafkin Proces nego i njegova druga djela, većinom nezavršena, koja su više nastajala u obliku skica i koja su ostala kao zaostavština kojima je sam autor, kao što smo čuli, presudio na način da je tražio da budu uništena, spaljena, ali da njegov prijatelj nije poslušao to zaveštanje. Naravno, sve što tokom vremena postane opšte i veliko mjesto jedne kulture, istovremeno podliježe različitim tumačenjima koja se tokom vremena proteklih godina i stalnih ponavljanja po malo pretvore u neku vrstu šablonizirane matrice“, rekao je Milenković.

Jedna od njih je ta da je „Proces“ zapravo alegorija, parabola, koja, ističe, predstavlja nadolazeću sudbinu evropske kulture i civilizacije u vidu totalitarizma potpune kontrole poretka nad pojedincem, gubitka integriteta itd.

„Jozef K. je zapravo idealni tip tog modela koji predstavlja malog anonimnog čovjeka koji kao bankarski službenik radi rutinske, dosadne poslove, zbog kojih vjerovatno mrzi sebe i svoju okolinu. U tim rutinama upada u neku vrstu beznađa i na kraju završava u jednoj paradoksalnoj situaciji u kojoj se nad njim vodi proces. On to prihvata manje, više pokorno i na kraju biva pogubljen. Taj opis svakako jeste jedno vrlo zlokobno naslućivanje i predskazivanje onoga što će se desiti u evropskoj istoriji samo 15-tak god nakon Kafkine smrti. Sada dolazimo do one matrice disciplinarne i teorijske - na koji način se taj odnos pisca i društvene sredine može ponovo promišljati i da li je zaista tu Kafka neka vrsta proroka, ili je u pitanju nešto drugo. Vjerovatno jedno i drugo“, naveo je Milenković.

Kao svi talentovani pisci vrhunskog kalibra Kafka je, dodaje, imao senzibilitet koji mu je omogućavao da bolje vidi svojim književnim vidom od nas običnih smrtnika, ali treba imati u vidu da se ono što on opisuje se već uveliko događa.

„Dakle, Kafka piše u periodu kada se lome dvije paradigme u evropskoj kulturi i u evropskoj književnosti“, naznačio je između ostalog, Milenković.

Germanistkinja, prevoditeljka i organizatorka književnih razgovora u Gete institutu u Beogradu, Biljana Pajić, podsjeća da je Maja Mrđenović napisala tekst u kojem je jedan podnaslov bio „Čudno koje nikog ne začuđuje“.

“Jedna od važnih osobina Kafkinih likova je što se njima dešavaju čudne stvari, a oni se tim stvarima uopšte ne čude. To doprinosi donekle toj atmosferi, znači onaj koji se čudi je čitalac - mi se čudimo, čitamo Kafku i čudimo se što se oni ne čude. To je jedan od onih elemenata kafkijanske atmosfere. Citiraću profesora Vladimira Gvozdena, kada je na jednom razgovoru u Beogradu razgovarao sa svojom doktorantkinjoim Katarinom Pantović o Kafki. Pojam kafkijanski je definisao kao - svijet kao prepreka. Meni se jako dopala ta definkcija, ne znam da li potiče baš od njega, ili je nekoga citirao”, kazala je Pajić i dodala da svijet kao prepreka u suštini može da se ubaci u sve Kafkine likove, posebno Jozefa K., a koji svi imaju neku prepreku u svom svakodnevnom funkcionisanju.

„Nama kao čitaocima Kafka stavlja određene prepreke i u Procesu i u kratkim pričama, koje jako volim, u samo nekoliko redova vi krećete da čitate i potupno se zbunite. Ako čitate recimo u prevodu, pomislite da nije nešto dobro prevedeno. Već u sljedećem redu shvatate da to tako treba. To je nešto što nam Kafka radi. Dakle, kao čitaocima nam stavlja prepreke”, konstatuje, između ostalog, Pajić.

U okviru Pjace od knjige, večeras će o romanu „Čarobni brijeg“ govoriti književna kritičarka Nataša Anđelković i docentkinja za oblast njemačke književnosti Jelena Knežević, uz moderiranje filološkinje Jasmine Bajo.