Kultura

Tekst: Sanja Čavor

Foto: Radio Kotor

Dokumentarna izložba pod nazivom “Teku vode Karampane“ otvorena je sredinom avgusta u Palati Grgurina. Autorka izložbe i kataloga je viša bibliotekarka Pomorskog muzeja Crne Gore Danijela Nikčević.

Izložba je posvećena gradskoj česmi Karampani, koja potiče s kraja XVII ili početka XVIII vijeka, prepoznatljivom simbolu srednjovjekovne urbane cjeline Kotora.

Gostujući u emisiji “Nedjeljni razgovor” Radio Kotora, istoričarka umjetnosti Radojka Abramović, rukovoditeljka muzejskog sektora Pomorskog muzeja Crne Gore, pojašnjava da u bogatom kotorskom arhivu, nažalost, ne postoji niti jedan stariji dokument koji se precizno vezuje za porijeklo i istorijat Karampane. Radovi prethodnika, istoričara, arheologa, istoričara umjetnosti su, napominje, bili od velikog značaja tokom pripremanja izložbe. 

“Nema dokumenata vezanih za naručivanje izrade željezne ograde oko česme, ni njenih kamenih stupova. Puno toga je na nivou usmenih predanja. U Istorijskom Arhivu Kotor pronašli smo izvjestan broj dokumenata, uglavnom iz XIX i s početka XX vijeka, koji se odnose na brigu oko čistoće vode u Karampani, održavanju njenog mehanizma, u ovom slučaju sisaljke na česmi, prolivanja vode oko česme, održavanja pločnika zbog nakrivljenosti i propustljivosti”, dodaje Abramović.

U najstarijem dokumentu, vezanom za česmu Karampana, od 23. avgusta 1865. godine, se navodi da je tog jutra voda sa česme poplavila prodavnice vlasnika Antonija Grivića, Antonia Matkovića i Filipa Radoničića.

Abramović podsjeća da je u sadašnjem obliku česma definisana već u drugoj polovini XVII vijeka.

“Njena ograda predstavlja jedinstven primjer umjetničke obrade metala, rađene vještim rukama kotorskih majstora kovača, pominjanih u najstarijim sačuvanim notarskim knjigama Kotora iz perioda od 1326. do 1337. godine, članova posebnog ceha ili esnafa, Bratovštine kovača”, priča Abramović.

U dalekoj prošlosti, kaže, njihov najznačajniji predstavnik bio je “ser” Marko Novaković, koji je u prvoj polovini XV vijeka snadbijevao Zetu sa štitovima i mačevima, sin poznatog Novaka kovača, opjevanog u narodnim pjesmama iz ciklusa o Kraljeviću Marku, savremenika bitke sa Turcima na Marici 1372. i Kosovu 1389. godine.   

“Četiri kamena stuba na koje se naslanja ograda pokazuju odlike vještih kamenara koji su crpili nadahnuće svojih prethodnika i oblikovali česmu poput nekadašnjih romano- gotičkih i renesansnih majstora. Nadgradnja česme, željezni glavni klip i volute koje je pridržavaju, doprinose njenoj ljepoti i autentičnom izgledu”, objašnjava naša sagovornica.

Arhitektica Vlasta Mandić, prisjeća se svog djetinjstva i naglašava kako im je bila užanca (navika) da iz dešpeta (inata) ili galijoštine (nestašluka) dva-tri puta udare u batoć (poluga na česmi) Karampane i pobjegnu, stvarajući ciku gradskim ulicama i trgovima koja danas nedostaje.

“Kao djeca smo se oko nje igrali hvatanja, umivali se, prskali vodom. Na povratku iz muzičke škole smo nerijetko vukli konopac od zveketala na palati porodice Menegelo, smijali se i bježali. Tu su se i okupljale pralje, žene koje su živjele i radile u palatama ili starim gradskim kućama. Režentavale (ispirale) su bjankariju (bijelo rublje), punile vodu u sićeve (kante), razmjenjivale dogodovštine, vikale, svađale se, smijale. Prostor oko pompe (česme) predstavljao je neku vrstu teatarskog mizascenta i to je ono što za UNESCOV grad predstavlja jednu posebnu, nematrijalnu vrijednost koja se mora sačuvati od zaborava i unaprijediti”, rekla je Mandić.

Izlivanje dvije bronzane, ženske figure u pokretu, u neposrednoj blizini Karampane, je njen predlog.    

“Na taj način bi posjetiocima i turistima bila skrenuta pažnja   da je tu nekada navirao život sa svih strana, oni bi ga sasvim drugačije doživjeli, a ova mikro lokacija bi se time dodatno osvježila i imala značajniju urbanu vrijednost. Bila sam i zagovornica podizanja vrata na Gurdiću. Zamislite da se tokom ljetnjih večeri podigne most na južnim vratima, da tamo stoji straža koja bi se smjenski mijenjala. Tako bi se smanjila gužva, a potenciralo sve ono lijepo što ova kamena pozornica nudi”, mišljenja je Mandić.    

Abramović naglašava da je težnja Pomorskog muzeja Crne Gore da se svake godine, u drugoj polovini avgusta, barem jedno veče posveti hvaljenoj i u klapskim pjesmama opjevanoj Karampani.

“Bilo bi lijepo i turistički atraktivno da ta noć bude u znaku poezije, možda klapske, operske muzike, obogaćena mini teatarskim, kostimiranim, interaktivnim nastupom i našom, autentičnom gastro ponudom. Ima zaista kvalitetnih i lijepo osmišljenih predloga za ovo veče, a mi ćemo se potruditi da se dio toga i realizuje u danima koji slijede”, najavljuje Abramović.

Emisiju možete poslušati na linku Nedjeljni razgovor.