Ekonomija

Redovni profesor na budvanskom Fakultetu za biznis i turizam iz oblasti upravljanja krizom i rizikom, Kotoranin prof. dr Ivo Županović, kaže da se globalno alarmantna situacija po turizam, izazvana pandemijom COVID-a 19, svakako ne može posmatrati samo iz ugla Crne Gore i jedne turističke sezone.

Smatra da situaciju treba pratiti na dnevnom nivou i ekspresno reagovati. U dijelu pripreme za narednu sezonu, ono što je moguće i potrebno u ovom trenutku jeste kreiranje jasnih poruka ka emitivnim tržištima putem digitalnog marketinga.

Kako vidite trenutnu situaciju na globalnom nivou? Koje relevantne analize treba uzeti u obzir?

“Po meni, to je jako dobro uradila Grčka, uključivši i poznate sportiste u kampanju.

Treba podsjetiti da prognoze mnogih reputabilnih institucija, poput OECD-a prognoziraju značajan uticaj pandemije korona virusa na nivou prvog kvartala kada je privreda Kine u pitanju, ali i na globalnom nivou, kao i na nivou čitave godine.

Naravno, finalni scenario niko ne može do kraja predvidjeti, jer zavisi od termina konačnog usporavanja pandemije i stoga se na nivou negativnog uticaja uticaja na svjetski BDP-a te prognoze OECD-a početkom marta po NIGEM makroekonomskom modelu kreću od 0,5 do 1,5 odsto . Neke prognoze ukazuju i na još drastičniji negativni efekat na ukupnu svjetsku ekonomiju.

Opet Rolan Berger, istraživačka kuća koja se bavi globalnim korporativnim performansama i biznisima, u svom istraživanju krajem marta, predviđa pada svjetskog GDP-a od 1,9% do čak 7,1%,a sve u zavisnosti od trajanja pandemije.

UNWTO (Svjetska turistička organizacija) u svom istraživanja od 24-og marta 2020.godine procjenjuje da bi u 2020.godini globalni turistički dolasci mogli pasti između 20-30%, što značajno odstupa od predikcija predviđenog rasta od 3% do 4% početkom januara 2020. godine.     

To bi moglo prerasti u gubitak od 30 do 50 milijardi američkih dolara potrošnje od strane međunarodnih posjetilaca, odnosno medjunarodnih primitaka od turizma.

UNWTO naglašava da prema bilo kojoj procjeni treba postupati oprezno zbog nestabilnog i neizvjesnog razvoja dogadjaja u kontekstu trajanja pandemije, koji bi mogao dovesti do daljnjih revizija projekcija”.

Kako vidite trenutnu situaciju na globalnom nivou?

“Mislim da navedeno dovoljno ukazuje da je uticaje nemoguće, rekao bih i možda nedovoljno ozbiljno prognozirati na nivou jedne grane i jedne destinacije u ovom trenutku.

Kada je u pitanju crnogorski turizam, misli da je apsolutno deplasirano u ovom momentu komentarisati samo i izolovano narednu turističku sezonu u svijetu, a kamoli u Crnoj Gori.

Vidimo da se i na nivou Crne Gore, i globalno, ulažu svi mogući napori i angažuju svi raspoloživi resursi da se korona virus obuzda.

Želim da naglasim da je to u ovom trenutku najvažnije i primarno. Ovim putem apelujem na sve građane i institucije na svim nivoima da maksimalno poštuju mjere Nacionalnog koordinacionog tima, odnosno Ministarstva zdravlja Vlade Crne Gore, kako bismo sačuvali zdravlje svih, a pogotovo naših najstarijih građana.

Dakle, ovu situaciju treba sagledati pored primarno zdravstvenog, sa integralno ekonomskog, ne samo turističkog aspekta. Treba poći od nekoliko osnovnih stanovišta. Prvo, ne znaju se dimenzije na globalnom nivou, odnosno koliki će biti ukupan efekat na globalnu ekonomiju. Dakle, apsolutno se ne može realno sagledati potrošnja i raspoloženje konzumenata u sektoru usluga nakon završetka ovog procesa.

Ono što je u ovom trenutku za očekivati, a ukoliko se zadrži princip fizičke distance u narednom periodu, da će turističke usluge gdje je veća koncentracija osoba, poput kruzing industrije i resort hotelski kapaciteti imati dodatan izazov kako da organizuju prisustvo istih, a da će sektor malih i butik hotela imati značajniju tražnju.

Ovo posebno naglašavam zbog turističke privrede, ali i ukupne privrede Kotora, u smislu sagledavanja raznih scenarija po osnovu budućih turističkih tokova od strane destinacijskog menadžmenta.

Samim tim, nemoguće je baratati sa nivoom diskrecionog dohotka, odnosno odabirom destinacije i potrošnjom turista sa potencijalnih emitivnih tržišta, nevezano koja je destinacija u pitanju.

Kao profesor upravljanja krizom i rizikom i sagledavajući uticaj prethodnih kriza u ovom domenu na turizam, naglašavam da dodatno treba sagledati efekat skepse kada su u pitanju putovanja kod turističkih konzumenata koji proizvodi ovakva situacija, ali i napomenuti i koje su reperkusije bile u prethodnom periodu kada su slične epidemije u pitanju. Tek nakon prolaska navedene faze, ide puno razumijevanje situacije od strane turista, i na osnovu sagledavanja individualnog budžeta tek onda se pravi potencijalni plan putovanja.

Podsjećam i na negativne efekte epidemije SARS na globalna turisticka kretanja: pad kvantuma međunarodnih dolazaka za 1,2 odsto, znatno smanjenje broja putovanja u avio-saobraćaju, pad broja dolazaka u azijsko-pacifičkom regionu za devet odsto; otkazivanje Svjetskog prvenstva u ženskom fudbalu 2003. godine i premještanje organizacije u SAD; značajno opadanje prihoda u restoranima u Kini, kao i u kineskim restoranima u drugim djelovima svijeta.

- Sada, u ovoj situaciji vidimo da se mnogo značajnija, pogotovo sportska i zabavna događanja u odnosu na ista prolongiraju, poput Olimpijskih igara, Evropskog prvenstva u fudbalu, Rolan Garosa, Vimbldona,Evrovizije, te je normalno da je turizam, zbog prirode funkcionisanja i svih definisanih restrikcija i redukcija u kretanju ljudi u cilju sprečavanja širenja korona virusa, prvi na udaru”.

Vaše prognoze za eventualno neka predstojeća turistička kretanja?

“Ponoviću da se razumne prognoze kada je u pitanju finalni odabir destinacije od strane turista mogu dati tek kada profunkcioniše saobraćaj na globalnom nivou, i kada se turistički konzumenti fokusiraju na putovanja, jer je u ovom trenutku fokus daleko od toga.

MMGY, agencija na globalnom nivou, specijalizovana za marketing u takozvanoj hospitality industriji (industriji turizma i putovanja), ukazuje da potencijalni turisti tek nakon 45 do 90 dana od peaka (vrhunca) pandemije u posmatranoj zemlji počinju da razmišljaju o putovanjima. Tek tada će se prepoznati tržišta koja su istinski zainteresovana za dolazak u Crnu Goru.

Nakon toga, mišljenja sam da se pažljivo treba posvetiti individualnom turističkom prometu, pogotovo ,,last minute" gostima i sagledati mogućnosti cjenovnog prilagođavanja u tom domenu, jer je pitanje koliko se u ovakvim okolnostima, i u periodu neposredno nakon njega, se može uticati na organizovati turistički promet.Pomenuo bih i mogućnost korištenja vaučera, u smislu da ukoliko ste u ovom periodu uplatili aranžman da ga možete iskoristiti i nakon toga. Francuska je usvojila zakon po vom osnovu,  a Hrvatska razmatra navedenu opciju.

Takođe, po meni treba napraviti gradaciju turista u okviru odredjenih emitivnih tržišta u regionu u smislu veće koncentracije ka hotelskom smještaju.

Ali, ono što je najvažnije, situaciju treba pratiti bukvalno na dnevnom nivou u svakom smislu i ekspresno reagovati”.

Kako je organizovana nastava na fakultetu u Budvi?

“Postupajući po definisanim privremenim mjerama Vlade, Fakultet za biznis i turizam je donio odluku o odlaganju nastave, ispita i svih drugih oblika nastavnih aktivnosti na fakultetu, a Županović kaže da su profesori u obavezi da kao zamjenu za nastavu na elektronskoj platformi fakulteta (koja uzgred funkcionise gotovo od samog osnivanja fakulteta) postave power point prezentacije i audio i video zapise kao adekvatnu alternativu redovnim predavanjima i vjezbama,ali i omoguće studentima dostavu zadatih materijala elektronskim putem.Potom po principu virtuelnih učionica, instalirali smo “hanging meet” platform, ali koristimo i “skype” i “zoom” aplikacije.

Naravno, pomno prateći nove mjere Vlade Crne Gore u cilju očuvanja javnog zdravlja, hitno ćemo se u hodu prilagođavati, omogućavajuci studentima adekvatan onlajn servis sa svim neophodnim informacijama i materijalima”.

(Foto-RTV Budva)