Ekonomija

Plavi rak je čest specijalitet i poslastica restorana na obalama zapadnog Atlantika, a kod nas na Jadranu predstavlja invazivnu štetočinu koja je dostigla veliku brojnost. Na ovaj problem ukazuju jedinice Univerziteta Crne Gore - Institut za biologiju mora i Prirodno-matematički fakultet, koje trenutno realizuju međunarodni projekat RiskMan u čijem fokusu su strane i invazivne vrste u vodenim ekosistemima.

Dr Ana Pešić, sa Instituta za biologiju mora, navodi da se plavi rak na području njegovog prirodnog staništa suzbija lovom, ali da se kod nas, praksa njegovog korišćenja u ishrani još uvijek nije odomaćila.

„Korišćenjem ovakvih vrsta kao resursa dobija se dvostruka dobit, i to direktnim smanjenjem njihove brojnosti u našim vodama i kroz smanjenje pritiska na domaće vrste koje su često već u stadijumu prelova. Tako kroz jednostavno biranje jela, svako može direktno doprinijeti očuvanju našeg mora“, objašnjava Pešić.

Projekat RiskMan finansira Evropska unija kroz Erasmus + poziv,  a uključuje saradnju Univerziteta sa institucijama iz više zemalja, među kojima su zemlje Balkana, Turska i Italija. Fokus ovog projekta je na popisivanju invazivnih vrsta u vodenim ekosistemima i jačanju kapaciteta stručnog kadra po pitanju rješavanja ovog problema. 

Dr Pešić objašnjava da ekologija prepoznaje egzotične i invazivne strane, odnosno alohtone vrste, od kojih samo invazivne imaju uticaj  na ekosistem kojem ne pripadaju.

"Problem invazivnih vrsta postaje značajniji iz godine u godinu, a uslijed uticaja klimatskih promjena, velikog inteziteta pomorskog i rječnog saobraćaja, trgovine kućnim ljubimcima i drugim faktorima. U Jadranskom moru je zabilježeno više invazivnih vrsta riba i rakova. Neke najpoznatije jesu napuhače (porodica Tetraodontidae), mramornice (vrste roda Siganus), plavi rak (Callinectes sapidus) i riba truba (Fistularia  commersonii). Strane vrste u Jadran i Mediteransko more dospijevaju uglavnom iz regiona Crvenog mora, kroz Suecki kanal (lesepsijski migranti) ili iz Atlantskog okeana“, kaže dr Pešić.

Za stanje ekosistema našeg mora, smatra ona, kao i svakog drugog, od najvećeg je značaja umanjivanje uticaja invazivnih vrsta i sprečavanje procesa uspostavljanja populacije, zauzimanja prostora i/ili resursa hrane domaćim vrstama.

„Svi trenutni poremećaji u ekosistemu se mogu pozitivno odraziti na uspjeh invazije neke strane vrste. Klasičan primjer zauzimanja resursa jesu ranije spomenute mramornice, koje zauzimaju sličnu ekološku nišu kao i domaća salpa (Sarpa salpa) i predstavljaju joj direktnu konkurenciju“, navodi dr Pešić.

Ranjivost ekosistema Jadrana, smatra ona, povećana je kroz višedecenijsku intenzivnu eksploataciju većih predatorskih vrsta riba, ali i drugih organizama čije jedinke imaju potencijal da određene invazivne vrste koriste u svojoj ishrani.

„Ribe kakve su kernje ili manje pridnene vrste ajkula mogle bi postati prirodan predator vrstama kakav je plavi rak, međutim, njihova niska brojnost se negativno odražava na uspješnost pomenute predacije“, kaže dr Pešić.

U zavisnosti od karakteristika, dodaje, neke strane vrste mogu biti čak i korisne sa određene tačke gledišta.

„Ako se pogleda socio-ekonomski aspekt morskog ribarstva, vrste kakve su mramornice nemaju nikakav značaj već prave štetu potiskivanjem salpe koja se plasira na tržište. Međutim, vrste kakva je takođe invazivna bijela kernja (Epinephelus aeneus) su jako cijenjene u ishrani i njihov ulov pozitivno utiče na ekonomsku dobit ribara“, smatra dr Pešić.

ONLAJN UPITNIK ZA GRAĐANE: PRIJAVA INVAZIVNIH VRSTA

RiskMan projekat uključuje i razvijanje onlajn upitnika kojim se može prijaviti svaki ulov ili viđenje neke nepoznate vrste.

„Upitnik je dostupan na veb sajtu i stranici Instituta za Biologiju Mora, ali i ostalih partnerskih institucija. Ovim se teži ranom otkriću stranih vrsta koje još uvijek nisu registrovane u našim vodama, ali i bilježenju novih nalaza onih koje to već jesu. Svi zainteresovani građani mogu popuniti upitnik ukoliko naiđu na invazivnu vrstu na bilo koji način, a putem upitnika je moguće dodati i fotografiju jedinke.

Izvor fotografije plavog raka: https://www.scubalife.hr/2021/03/plavi-rak/ 

Naslovna fotografija : UCG

Tekst: UCG