Društvo

Tekst i foto: Biljana Marković 

„Podmorničarstvo je jedna od vrsta podvodnih aktivnosti, ali i mnogo više od toga: to je i vid oružanih snaga, ali i način života, razmišljanja i filozofija života“, poručio je istoričar Dražen Jovanović, kustos Pomorske zbirke u Tivtu.

On je sinoć, u okviru manifestacije „Podvodni kulturni predjeli Crne Gore“, u galeriji Pomorskog muzeja Crne Gore, održao predavanje pod nazivom „Razvoj jugoslovenskog podmorničarstva od 1928. do 2005. godine“.

„Sama ideja o kretanju ispod vode stara je koliko i ideja o samoj plovidbi, ali trebalo je dugo vremena i civilizacija je trebala da napravi velike iskorake i tehnološki napredak da bi se takva ideja i realizovala. Od prvih projekata i prvih ideja i zamisli do realizacije prošlo je zaista dosta vremena.

Ideje u Evropi počele su još u 17. vijeku i to su bili projekti za plovila koja su bila napravljena uglavnom od drveta. Iako su neka od tih plovila zaista i plovila ne može se reći da su i ronila. Ona su plovila tik uz vodenu površinu. Početkom 19. vijeka se pristupilo ozbiljnijem projektovanju i razradi ideja podmornica. Svakako je tome doprinio razvoj nauke i tehnike, ali i potencijal koji su podmornice imale prije svega u vojne svrhe. Danas se podmornice koriste u razne svrhe, dominantno u vojne, ali imaju i veliki turistički i naučni potencijal“, kazao je Jovanović.

Prva prava podmornica koja je korišćena u nekoj mornarici bila je američka podmornica „Kornjača“ (Turtle), sagrađena od drveta, oblika jajeta ili bureta, a pokretana snagom ljudskih mišića i uz pomoć dva tzv. arhimedova vinkla.   

Jovanović je naveo da je veliki korak naprijed napravio inženjer Robert Fulton, koji je za Francusku gradio podmornicu metalnog trupa nazvanu „Nautilus“.

Tokom 19. vijeka ideja podmornice se usavršavala, a 1963. konstruisana je prva podmornica na mehanički pogon.

“Proći će još nekoliko decenija dok se podmornice potpuno ne usavrše. Na to će presudan uticaj imati razvoj tehnike, trka u naoružanju krajem 19. vijeka, pojava torpeda, kao novog mornaričkog naoružanja, izum elektromotora, koji je obezbijedio bolji mehanički pogon i druge tehničke novine, kao što su žiro kompas itd. periskop“, kazao je, između ostalog, Jovanović.

Kraj 19. i početak 20. vijeka donio je mnoge novine u dizajnu i tehničkim rješenjima. Podmornice su usavršavane i do Prvog svjetskog rata sve mornarice imale su ih u svojim flotama.

Što se tiče početaka jugoslovenskog podmorničarstva, prve podmornice dolaze u Boku prije stotinu godina.

Već 1913. godine Boka je bila veoma važna pomorska i vojna baza Austro-Ugarske monarhije sa Pomorskim arsenalom u Tivtu i kompleksnim sistemom fortifikacija raspoređenih na ulazu u zaliv i oko njega. 

Važnost Boke i vojna infrastruktura u njoj porasla je izbijanjem Prvog svjetskog rata.

Nakon kolapsa Austro Ugarske i osnivanja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca krenulo se u razvoj flote. 

Godine 1924. počinje školovanje prvih budućih podmorničarskih oficira u Francuskoj.

Nove podmornice bile su izgrađene 1926. godine u Velikoj Britaniji.

Jovanović je naveo i  da su podmornice porinute u more na svečanosti 16. jula 1927. godine. Dobile su imena „Hrabri“ i „Nebojša“. Vrlo brzo kupljene su još dvije – kojima su određena imena „Smeli“ i „Osvetnik“.

Naglasio je da u flotni sastav Ratne mornarice Jugoslavije 1961./1962. godine ulaze dvije nove podmornice koje će nositi imena „Sutjeska“  i „Neretva“, a služile su do 1982. godine.

Nakon što je njihovom gradnjom pokazano da je domaća industrija sposobna da se suoči sa ovim izazovnim poslom, odlučeno je da počne gradnja još tri.

„Prva od tri napadne podmornice, nazvana Heroj, porinuta je svečano u more 26. avgusta 1968. Taj datum praktično znači početak razvoja jugoslovenskog  podmorničarstva“, podvukao je Jovanović.

Nakon „Heroja“ su u naredne dvije godine izgrađene još dvije podmornice sa imenima „Junak“ i „Uskok“. U jugoslovensku flotu zatim su 1978. odnosno 1980. ušle podmornice „Sava“ i „Drava“.

U periodu od 1983. do 1988. bilo je napravljeno šest novih podmornica sa imenima „Tisa“, „Una“, „Soča“, „Zeta“, „Vardar“ i „Krupa“. One će biti posljednje operativne podmornice bivše Jugoslavije.

Podmorničarska jedinica zvanično je ugašena 2005. godine.

„Kad pričamo o jugoslovenskom podmorničarstvu, ono što sam htio da istaknem ovom prezentacijom je da je podmorničarstvo, kao jedna od vrsta podvodnih aktivnosti, u suštini možda i najznačajnija za razvoj cjelokupnih podvodnih aktivnosti u modernom dobu“, poručio je, između ostalog, Jovanović.

Prisutni su inače na početku predavanja bili u prilici da pogledaju video materijal pod nazivom „Heroj“, u kojem se sekvence i dio priče odnose na vremenski period tokom kojeg je jugoslovensko podmorničarstvo bilo na vrhuncu.