Društvo

Rezultati istraživanja koje je od juna 2019. do novembra 2021. godine sproveo Studio za konzervaciju “Projektor” iz Tivta, a koji su početkom ovog mjeseca predstavljeni u okviru Međunarodnog naučno-stručnog skupa “Miloš Milošević i kulturna tradicija Boke”, pokazali su da jedan neupadljivi istorijski objekat u Stolivu, kolokvijalno poznat pod imenom palata Martinović, do sada nepoznat u stručnim i naučnim krugovima, krije mnoge tajne.

Kako je za Radio Kotor kazala arhitektica, konzervatorka Katarina Nikolić Krasan, radi se o jedinstvenoj i slojevitoj građevini notara Petra Vitinog, čije današnje polu-ruševno stanje predstavlja rezultat razvoja koji je trajao više od 700 godina, a koje oslikava ključne faze, procese i događaje u istoriji Boke Kotorske.

Petar Vitin je poznata istorijska ličnost Kotora i iako nije bio prvi kotorski notar, smatra se prvim notarom domaćeg porijekla. Upravo je on napisao, ovjerio i potpisao najstariji, sačuvani pisani dokument u kotorskom Istorijskom arhivu.

Nikolić Krasan pojašnjava da postojeći objekat u Donjem Stolivu danas ima više vlasnika, a po uputstvu Uprave za zaštitu kulturnih dobara (UZKD), vlasnici su inicirali sprovođenje konzervatorskih istraživanja.

“Građevina je sa svih strana okružena mlađim objektima, pa je zato teško uočljiva. Ruševina danas ima sačuvano čitavo prizemlje i polovinu centralnog korpusa do visine drugog sprata. Ovo je i jedini dio u kome vlasnici borave, dok je ostatak u ruševnom stanju i van funkcije. U skorije vrijeme obavljeno je dosta intervencija, ali u manjem obimu, pa njima nisu značajno poremećeni istorijski podaci”, navodi Nikolić Krasan.

Na samom početku istraživanja, dodaje, uočeno je više indikatora starine ovog objekta i potrebe za pažljivim i temeljnim istraživanjem.

“Prvi indikator bio je veličina građevine i njen položaj, povučen u odnosu na obalu i front naselja za koji iz istorijskih izvora saznajemo da je formiran najkasnije početkom 19. vijeka, a naročito kada je obalom Boke prošao austrougarski kolski put. Površina osnove kuće iznosi oko 250 m2. Drugi indikator bio je in situ barokno dekorisani grb, ugrađen u nivou drugog sprata fasade prema moru, a koji se na osnovu stilskih i heraldičkih karakteristika pripisuje porodici Martinović iz Perasta. Na grbu je uklesana  1621. godina”, saopštila je Nikolić Krasan.

Treći i najvažniji indikator bio je od ranije poznat kameni blok sa uklesanim natpisom koji sadrži ime vlasnika i godinu gradnje kuće, što je izuzetno rijedak slučaj i značajan nalaz.

“Natpis je uklesan majuskulnim slovima visine tri centimetra, a u prevodu glasi: GODINE GOSPODNJE 1305. OVU KUĆU NAPRAVI PETAR VITIN NOTAR NA SVOM POSJEDU. Pronašao ga je i odnio na ostrvo Gospe od Škrpjela don Gracija Brajković iz Perasta tokom 60-ih godina, čiji je pionirski poduhvat, između ostalog, bio i sakupljanje i formiranje tamošnjeg lapidarijuma. Ovaj podatak bio je poznat od ranije iz usmenog predanja, a njegovu naučnu potvrdu pronašla je arhitektica i viša konzervatorka, Zorica Čubrović, u radu dr Božidara Šekularca pod nazivom Tragovi prošlosti Crne Gore u kome u fusnoti napominje da je ove podatke dobio upravo od dr Miloša Miloševića”, naglašava Nikolić Krasan.

Poput sličnih imanja, sačuvanih u širem regionu (u Dubrovniku i Dalmacija), ovaj posjed se može nazvati „vlastelinski”, a temom ljetnjikovaca se, podsjeća Nikolić Krasan, dugo bavila i o njoj pisala istoričarka umjetnosti Nada Grujić sa Instituta za povjest umjetnosti Hrvatske u djelu „Dubrovačka ladanjska arhitektura“, a koja je ovaj tip srednjovjekovnih građevina nazvala „kuće gospodara“.

Na udaljenosti od približno 200 metara od glavne kuće, nalazi se kapela posvećena sv. Pavlu koja je danas u ruševnom stanju, ali su njeni glavni arhitektonski elementi još uvijek sačuvani.

Nikolić Krasan konstatuje da je kapela mogla biti dio izvornog imanja Petra Vitinog i ukazivati na njegov tadašnji obim. Ovi jedinstveni nalazi i rezultati istraživanja svrstavaju pomenuti objekat u red najstarijih poznatih stambenih građevina u Boki i predstavljaju izuzetno rijetko svjedočanstvo o životu srednjovjekovne Boke.

“Uprkos protoku vremena, ključni elementi arhitekture danas neupadljive kuće Petra Vitinog do danas su ostali sačuvani da nas, kao blijedi tragovi prošlosti, vidljivi samo ponekom oku, opominju i podsjećaju na grandioznost srednjovekovne arhitekture Boke. Sudeći po slojevitosti gradnje, poziciji u prirodnom, društvenom i istorijskom kontekstu, kao i tehnikama gradnje i stilskim elementima, može se zaključiti da kuća Petra Vitinog ima izuzetan značaj, visok stepen autentičnosti, kao i izuzetne istorijske, arhitektonske, kulturne i obrazovne vrijednosti, te treba težiti njenom daljem proučavanju”, konstatuje Nikolić Krasan.

Zaključci ovog istraživanja, kaže, mogu biti od značaja i za proučavanje šireg područja Stoliva, za razumijevanje formiranja i geneze ovog i sličnih imanja u naseljima na padinama Vrmca u Srednjem vijeku i kasnijim epohama. Drugi, podjednako važan zaključak ovog istraživanja, dovodi ovu temu u vezu sa dr Milošem Miloševićem. Radi se o kontunuitetu obrazovanja, istraživanja i prenošenja znanja o kulturnom nasljeđu Boke.

“Da nije bilo don Gracije Brajkovića koji je sačuvao kamen sa natpisom sa kuće Petra Vitinog, zatim, dr Miloševića koji je to prenio dr Šekularcu koji je to zapisao i objavio, da nije bilo arheologa Jovice Martinovića koji je natpis protumačio i objavio u svojoj knjizi epigrafika Crne Gore i koleginice Zorice Čubrović koja nam je na to ukazala, ni mi, četvrta generacija istraživača od don Gracije, ne bismo mogli da povežemo natpis sa kućom i utvrdimo njenog prvobitnog graditelja. Zato smatram da je od najveće važnosti za identitet jedne države očuvati kontinuitet i tradiciju naučnih istraživanja i nastaviti kvalitetno obrazovanje kadrova, jer se kultura jedne nacije cijeni, prije svega, po tome koliko poznajemo i cijenimo svoju prošlost, njene najsvjetlije, ali i najmračnije trenutke”, zaključila je Nikolić Krasan.

Tekst: Sanja Čavor

Foto: Studio za konzervaciju “Projektor” iz Tivta