Društvo

Jevrejska zajednica u Crnoj Gori je osnovana 19. juna 2011. godine u kući Đine Lazar u Herceg Novom, a danas ova organizacija broji oko 150 članova od kojih je šezdesetak aktivnih.

To je gostujući u našoj emisiji „Multikultura“ kazao potpredsjednik Jevrejske zajednice Slaven Radimiri Levi.

 „ U osnivanju su učestvovale osobe koje su jevrejskog porijekla ili imaju veze sa Jevrejima, a koje su živjele na primorju. Kasnije su nam se pridružili Jevreji iz Podgorice i Nikšića i oformljena je prva ovakva zajednica na području Crne Gore“ – priča Radimiri Levi.

Istorija Jevreja na području današnje Crne Gore nije dovoljno istražena. Slaven objašnjava da su istraživanja bila fragmentarna, a u okviru drugih naučnih obrada.

Ipak, ono koje je posebno zanimljivo i sveobuhvatno je istraživanje predstavljeno upravo u Kotoru, u okviru izložbe arhivskih istraživanja jevrejske kulturne baštine u Boki u periodu od XVI do XX vijeka.

Izložba je dio aktivnosti na projektu “Rediscover – Otkrivanje, izlaganje i korišćenje jevrejske kulturne baštine u dunavskom regionu”. Arhitektonska istraživanja i konzervatorske zahvate na Jevrejskom groblju koje se nalazi u dijelu gradskog groblja u Škaljarima uradio je arhitektonski studio “Enforma” na čelu sa Marijom Novaković. Projekat je sproveden u organizaciji Opštine Kotor i Kancelarije za međunarodne projekte na čelu sa Nađom Radulović, a kofinansiraju ga EU i zemlje dunavskog regiona.

“ Ovo je jedino opipljivo istraživanje koje je vrlo ozbiljno urađeno. Kada je u pitanju istorija Jevreja na ovim prostorima, moram reći da se na ovu temu u svojim knjigama na određen način osvrtala Lenka Čelebić. Mnogo podataka i literature, nažalost, nemamo. Ipak, ono što znamo je da su se - naročito u vrijeme Austrougarske Jevereji koji su bili zanatlije i inženjeri  nastanjivali u Kotoru i Tivtu. U Kotoru su se zadržavali zato što je ovaj grad imao razvijeno takozvano zanatsko društvo, a oni su su mahom bili zlatari i obućari. U Tivtu su se naseljavali oni koji su dolazili iz Češke i Austrije i bili inženjeri i majstori. Većina nasljednika tih porodica danas nisu Jevreji već katolici ili pravoslavci. Iako nemamo konkretne podatke, pretpostavlja se da su se ženili djevojkama sa ovog podneblja koje su bile hrišćanke tako da su njihova djeca krštena u katoličkoj ili pravoslavnoj crkvi” – priča Radimiri Levi.

Navodi da je danas na škaljarskom gradskom groblju petnaest grobnica u kojima su sahranjeni Jevreji koji su živjeli u Kotoru.

“ Prije nekoliko vjekova Rimokatolička crkva je organizovala popis stanovništva i u odnosu na te podatke došli smo do nekih zanimljivih informacija u vezi sa Jevrejima. Među jevrejskim porodicama koje su prije nekoliko vjekova živjele u Kotoru su porodice sa prezimenima Mendl, Finci, Papo, Solmon…Objekat  u kojem je danas smješten Hrvatski konzulat, nekada je bila kuća u kojoj je stanovala porodica Mendl. Takođe, interesantno je reći da je prema onome što možemo vidjeti u knjigama, u Kotoru nekada bila sinagoga i to u prvoj zgradi, u maloj ulici iza katedrale. Bilo je u Kotoru uvijek četiri do pet jevrejskih porodica koje su, doduše, bile brojne, sa po sedam ili osam članova” – priča Slaven.

Na pitanje koje su najznačajnije aktivnosti koje realizuje Jevrejska zajednica u Crnoj Gori, ističe da je to, svakako, okupljanje balkanskih Jvereja koje se organizuje jednom godišnje – u novembru, u Budvi.

“ To je skup na kojem bude između 300 i 700 učesnika. Predavači su iz Izraela, Amerike, Rusije i tih pet dana koliko traje manifestacija bude jako zanimljivo, naročito što tu možemo saznati dosta o sopstvenom porijeklu. Na jednom od skupova su bila održana predavanja o prezimenima karakterističnim za područje Boke, a čije je porijeklo jevrejsko. Nažalost, ne odazivaju se svi ovom skupu, a zaista tu može mnogo korisnog da se čuje. Takođe, dva pita godišnje iz štampe izlazi časopis “Almanah” koji je više usmjeren ka nama – članovima i među tekstovima su oni koji govore o istoriji Jevreja” – priča Radimiri Levi.

Kako objašnjava, Sefardi su takozvani španski Jevreji, a Aškenazi sjevernoevropski, dok su Mizrahi – Jevreji porijeklom iz arapaskih država.

“Sefardi su u skladu sa mediteranskim temperamentom okrenuti ka umjetnosti. Aškenazi se od malena vode usmjereno. Još na početku osnovne škole se djeca selektuju u odnosu na ono u čemu su dobri i u tom smjeru kreće obrazovanje. Na taj način se dolazi do dobrih kadrova i zato su oni jako uspješni. Ima ih mnogo i veoma su uticajni na različitim poljima – i u politici i u umjetnosti” – objašnjava Radimiri Levi.

Jevreji koji danas žive u Crnoj Gori su, kako navodi, uglavnom okrenuti nauci. “ Među njima su ljekari – hirurzi i ginekolozi ali i profesori” – dodaje Radimiri Levi.

On ističe da je njegova ideja bila izgradnja sinagoge u Kotoru, ali i da to rješenje nije prihvaćeno.

„ Sinagoga će se prema najavama graditi u Podgorici. Obezbjeđeno je zemljište, stavljen je kamen temeljac prije šest godina. Međutim, dalje se nije radilo. U međuvremenu je krenula pandemija, možda je bilo i nekih neslaganja oko realizacije ideje....U svakom slučaju, za jedan ovakav projekat je potrebna stabilna Vlada koja bi donijela konkretnu odluku, jer sami ne možemo finansirati ovako zahtjevan projekat. Više od pedeset odsto novca bi morala obezbijediti Vlada , a ostatak Svjetski i Ervropski jevresjki kongres. U svakom slučaju, potrebno je organizovati skup na kojem će se sastatati i organizovati čelnici, potom se dogovoriti, a s obzirom na kompletan ambijent kod nas, ali i u svijetu ne vjerujem da do realizacije ideje može doći brzo“ – zaključuje Radimir Levi.

“Repriza emisije “Multikultura” čiji je gost bio potpredsjednik Jevrejske zajednice u Crnoj Gori Slaven Radimir Levi na programu je večeras u 20 sati i 30 minuta.

Tekst Jelena Kljajević

Foto Radio Kotor