Društvo

Mr Neda Bošković, doktorant na studijskom programu zaštita životne sredine na Prirodno-matematičkom fakultetu Univerziteta Crne Gore, stipendista Ministarstva prosvjete, nauke, kulture i sporta, nakon završetka gimnazije Stojan Cerović u Nikšiću, odlučuje se da upišem osnovne i specijalističke studije na MTF-u u Podgorici, smjer Zaštita životne sredine, koje završava u roku sa prosjećnom ocjenom A.

Kao najbolji student u oblasti zaštite životne sredine bila je dobitnica više priznanja, nagrada, diploma, stipendija od strane Glavnog grada Podgorica, Opštine Nikšić, Ministrastva prosvjete, Inženjerske komore, Konrad Adenauer Fondacije (KAS-a) i drugih.

Budući da magistarske studije Zaštite životne sredine nisu postojale u Crnoj Gori, odlučuje se da upiše magistarske u Novom Sadu na PMF (UNS) i završava ih takođe sa prosječnom ocjenom 10.

Nakon povratka u Crnu Goru na UCG se otvraju nove doktorske interdisciplinarne studije koje su proistekle iz potrebe za obrazovanjem visoko kvalifikovanih kadrova u oblasti zaštite životne sredine koji će biti nosioci održivog razvoja društva, gdje konkuriše i postaje jedini student student na navedenom studijskom programu.

Doktorsko istraživanje „Procjena ekološkog stanja  mora na osnovu sadržaja teških metala i mikroplastike u sedimentu i ribama i priobalnom moru Crne Gore“, sprovodi na kotorskom Institutu za biogiju mora.

 „Treba istaći da je doprinos istraživanja posebno aktuelan činjenicom da je u toku proces implementacije Programa za integrisani monitoring i procjenu unutar nacionalnog monitoringa morske sredine. Poseban doprinos istraživanja predstavljaće primjena jedinstvene metodologije određivanja prisustva mikroplastike u sedimentu i ribama, koja treba da omogući dobijanje pouzdanih i reprezentativnih rezultata, čime se može obogatiti metodološki pristup izučavanju kvaliteta morskog ekosistema na našim prostorima.

Metodologija istraživačkog rad predstavlja kombinaciju terenskog rada tačnije uzorkovanje sedimenata i ribe na odabranim lokalitetima, i laboratorijskog rada koji podrazumijeva tehnike hemijske analize teških metala i mikroplastike u sedimentu i ribama kao i statističke analize dobijenih rezultata i njihovog poređenja sa podacima iz literature.

Sadržaj teških metala u sedimentu i ribama kao i određivanje prisustva i identifikacije mikroplastike vrši se na sledećim lokacijama Dobrota, Orahovac, Sveta Nedjelja, Tivat, Bijela, Herceg Novi, Žanjice, Budva, Bar i Ada Bojana. Zbog specifičnosti uzorkovanja, riba se sakljuplja od lokalnih ribara i kočara, sa lokacija gdje je to zakonom dozvoljeno. Vrste riba koje smo izabrali za analizu su oslić i barbun jer upravo ove dvije vrste su identifikovane kao najvažniji bioindikatori zagađenja morske sredine”, kaže Bošković za Radio Kotor.

Možete li nam približiti pojam mikroplastike i na koji način sprovodite ova istraživanja?

Plastika je najčešće identifikovana vrsta otpada na plažama, morskom sedimentu, ribama, školjkama, rakovima i pticama. Poslednjih godina značajna pažnja usmjerena su na istraživanje prisustva mikro plastike u sedimentu, vodi i živim organizmima, koji mogu da sadrže i štetne kontaminente, koji predstavljaju potencijalni rizik za morske ekosisteme, biološku raznolikost i dostupnost hrane za ljudsku ishranu. Određivanje prisustva i identifikacija mikroplastike u površinskom sedimentu i ekonomski značajnim vrstama riba na crnogorskom primoriju još uvijek je u početnoj fazi. Povećana koncentracija mikroplastike u moru, kao novonastalog zagađivača morskog ekosistema, sve više skreće pažnju naučne zajednice u svijetu jer je riječ o veoma sitnim česticama plastike. Sve zajedno, to može imati uticaj na organizme koji se koriste kao izvor hrane i u slučaju većeg nivoa zagađenja može dovesti do ozbiljnih posljedica po zdravlje ljudi.

Koji je značaj analize teških metala?

Zagađenost morske sredine teškim metalima višedecenijski problem, a samim tim i neiscrpan izvor istraživanja za mnoge naučnike širom svijeta. Prisustvo teških metala u morskim ekosistemima u koncentracijama koje su iznad  maksimalno dozvoljenih direktno ugrožava život biljaka, životinja i ljudi, kao karika u lancu ishrane. Zbog toga je veoma važno pratiti prisustvo teških metala i metaloida ali i drugih faktora u morskoj vodi, morskim organizmima i sedimentu. Koncentracije teških metala u sedimentu crnogorskog primorja znatno variraju, pri čemu su značajne količine tih elemenata deponovane u sedimentiu Boke Kotorske, kao posledica antropogene aktivnosti poput dugogodišnjeg neadekvatnog odlaganja otpada iz fabrika, bolnica i drugih stacionarnih antropogenih izvora ovih kontaminenata. Ribe akumuliraju teške metale iz hrane, vode i sedimenta. Sadržaj teških metala u ribama može narušiti korisne nutritivne vrijednosti ribe, a zbog sveg navedenog, određivanje koncentracije teških metala u morskim ribama i procjena potencijalnog uticaja na zdravlje čovjeka je veoma aktuelna tema, dok su istraživanja iz ove oblasti za područje crnogorskog primorja ograničena.

Gdje sprovodite istraživanja?

Istraživanja koja se tiču pripreme i analize uzoraka sedimenta na prisustvo teških metala u potpunosti se sprovode u institutu za biologiju mora, dok analize uzoraka riba sprovode u ekotoksikološkom centru.

Sav postupak, pripreme i analize uzoraka sedimenta i riba na prisustvo mikroplastike sprovodim u Morskoj biološkoj postaji u Piranu, Slovenija.

Smatram da je važno pomenuti i ovim putem se i zahvaliti mom mentoru dr Danijeli Joksimović, kao i čitavom timu u Institutu za biologiju mora bez čije podrške, pomoći i savjeta  moja istraživanja ne bi bilo moguće realizovati. I takođe mom komentoru prof.dr. Oliveru Bajtu koji mi je pomogao oko iznalaženja metodologije za analizu i identifikaciju MPs u uzorcima sedimenta i riba.

Ko finansira Vaša istraživanja?

Istraživanje je finansirano od strane Ministarstva prosvjete, nauke, kulture i sporta, kroz program PROMIS koji omogućava doktorandima koji studiraju u Crnoj Gori da nesmetano sprovode svoja doktorska istraživanja u cilju povećanja kapaciteta znanja u svim oblastima.

Do kojih rezultata ste do sada došli ispitivanjem teških metala?

Tokom prve istraživačke godine određeno je prisustvo teških metala u sedimentu i ribama. Na osnovu vrijednosti, koncentracije ispitivanih metala u uzorcima barbuna i oslića uzorkovanih u Bokokotorskom zalivu i na otvorenom moru crnogorskog primorija tokom 2019. godine razlikovale su se u odnosu na period uzorkovanja, lokaciju uzorkovanja, kao i vrstu ribe. Koncentracije teških metala su bile značajno veće u Bokokotorskom zalivu u odnosu na otvoreno more. Veće koncentracije analiziranih metala identifikovane su u mišićnom tkivu barbuna u odnosu na mišićno tkivo oslića, što ukazuje na različita ponašanja, stanište i ishranu ove dvije vrste riba, kao i o različitom antropogenom uticaju. Dobijene koncentracije većine ispitivanih metala u mišićnom tkivu riba bile su slične vrijednostima u literaturnim podacima iz okruženja, a ispod prihvatljivih nivoa za ljudsku ishranu preporučenih od Evropske zajednice.

Koncentracije metala u površinskom sedimentu iz Bokokotorskog zaliva su znatno veće od očekivanih vrijednosti. Veće vrijednosti metala su najčešće posledica ispuštanja otpadnih voda kao i spiranjem sa kopna, što je tipično za područje Bokokotorskog zaliva. Rezultati su ukazali da je sediment Bokokotorskog zaliva nisko do prilično kontaminiran metalima, u zavisnosti od lokacije i tipa metala.

Navedeni rezultati nam ukazuju na važnost redovnog monitoringa svih parametara u cilju sigurnog snabdjevanja potrošača ribom kao I očuvanjem morskog ekosistema .

Istraživanja sadržaja mikroplastike se prvi put sproveode na crnogorskom primorju i u skladu sa referentnim podacima iz svijeta i okruženja, možete li nam otkriti neke preliminarne rezultate?

Došli smo do veoma značajnih rezultata vezanih za prisustvo mikroplastike u sedimentu Bokokotorskog zaliva koji ukazuju na veliko prisustvo plastičnog otpada u morskim ekosistemima. Posljedica ovakvog zagađenja mikroplastikom ukazuje da su veći nivoi mikroplastike obično prisutni u područjima sa velikom gustinom naseljenosti i visokim industrijskim aktivnostima, tačnije sa pojačanom antropogenom aktivnošću. Dobijeni podaci daju prvi uvid o prisustvu i prostornoj distribuciji mikroplastike u Bokokotorskom zalivu, predstavljaju preliminarne rezultate i zahtjevaju dalje detaljnije analize, To je sve šta Vam za sada mogu saopštiti.

S obzirom na značaj i aktuelnost problematike kojom se bavite, kako mislite da bi se mogao smanjiti negativan uticaj koji čovjek prouzrokuje na životnu sredinu, odnosno kako očuvati i zaštiti životnu sredinu od zagađenja?

Smatram da je neophodno napraviti održiv sistem u kojem značajnu ulogu treba da ima zakonska regulativa. Vidljivo je da ne poštujemo prirodu koja nam neprestano daje sve svoje blagodeti. Moramo misliti na buduće generacije, moramo očuvati vrijedne resurse koje imamo i priroda će nam višestruko vratiti na tome. Crna Gora je izuzetno bogata prirodnim resursima, ekološka smo država, smatram da bi tako trebalo i da ostane, ali ne samo na papiru. Da bi se to postiglo neophodno je prvo riješiti crne ekološke tačke u Crnoj Gori, riješiti problem skladištenja otpada, prečišćavanja otpadnih voda, otvaranje reciklažnih centara. Neophodno podići svijest građana o očuvanju životne sredine što bih smatrala inicijalnim preduslovom. Kao što sada svi zajedno utičemo na smanjenje širenja virusa noseći maske, održavajući fizičku distancu, tako svi zajedno treba da djelujemo kada je u pitanju životna sredina.

Ja se neću zadržati samo na ovim istraživanjima već ću nastojati da na svaki mogući način dam doprinos očuvanju i zaštiti životne sredine kao Crnogorka i kao naučnik.