Društvo

U svim dosadašnjim, relevantnim izvještajima koji se tiču pripadnika manjinskih naroda u Crnoj Gori iščitavamo da oni još uvijek nisu dovoljno zastupljeni na nacionalnom i lokalnom nivou u institucijama sistema, a kada je njihov jezik u pitanju, nisu razvijeni svi kapaciteti, jer nedostaje finansijskih sredstava da bi se na adekvatan način primijenili postojeći standardi, obezbijedio razvoj i očuvanje identiteta manjina, ocijenio je programski direktor NF “Građanska alijansa” Milan Radović na nedavno održanom okruglom stolu pod nazivom „Poštovanje višejezičnosti od strane javnih emitera u Crnoj Gori“ u Podgorici.

Kako se čulo, Fond za zaštitu i ostvarivanje manjinskih prava je od svog osnivanja-2008. godine do danas podržao preko dvije hiljade projekata, a značajan broj njih se odnosi upravo na zaštitu i razvoj jezičkog identiteta u Crnoj Gori.

Prema riječima direktora Fonda, Emira Dacića, posjeduju, između ostalog, svoju biblioteku od preko 1 200 književnih djela koja su objavljena na svim jezicima manjinskih naroda u Crnoj Gori.   

Na okruglom stolu je prezentovan Izvještaj o korišćenju jezika manjinskih naroda u programskim sadržajima javnih emitera na nacionalnom i lokalnom nivou, a koji je proizvod višemjesečnog istraživanja čiji je cilj da ukaže na percepciju pripadnika manjinskih nacionalnih zajednica po pitanju sprovođenja javnih politika koje se odnosne na manjinska prava, odnosno da ukaže na stepen zadovoljstva i njihovu percepciju o kvalitetu i nivou zastupljenosti manjinskih jezika, kulture i običaja u programima koje emituju lokalni i nacionalni javni emiteri.

Zamjenica direktora Građanske alijanse, Amina Murić, predstavljajući izvještaj koji je pripremio Almir Čaušević,  podsjetila je da je istraživanje trajalo nešto više od šest mjeseci (od 15. novembra 2021. do 31. maja 2022. godine), da je korišćeno više analiza, između ostalog, i na terenu, preko anketa, na uzorku od 1 163 ispitanika, sa fokusom na pripadnike manjinskih naroda u Crnoj Gori.

Upitani koliko često prate javne emitere, bilo da se radi o lokalnim ili nacionalnim javnim emiterima, skoro polovina ispitanih (49%) je istakla da uglavnom prate javne emitere. Lokalni i/ili nacionalni javni emiteri su veoma ili relativno često praćeni od strane 27 % ispitanih.

Imajući u vidu da većina ispitanika pripada manjinskim nacionalnim zajednicama, većina njih (59,2%) je upoznata sa činjenicom da postoje informativni programi na manjinskim jezicima i programi koji promovišu kulturu i običaje manjina u Crnoj Gori koji se emituju na lokalnim i nacionalim javnim emiterima.

Ono što ukazuje na nizak stepen poznavanja jezika, kulture i običaja manjinskih naroda u Crnoj Gori, ali i ujedno ukazuje na nedovoljnu informisanost o ovim aspektima preko lokalnih i nacionalnih javnih emitera, jeste činjenica da je 50% ispitanika samo djelimično informisano o jeziku, kulturi i običajima manjinskih naroda u Crnoj Gori. Ukoliko uzmemo u obzir da većina ispitanika pripada manjinskim nacionalnim zajednicama, onda je ovaj podatak još alarmantniji. Interesantan je podatak da od onih koji su upoznati sa činjenicom da postoje informativni programi na manjinskim jezicima i programi koji promovišu kulturu i običaje manjina u Crnoj Gori koji se emituju na lokalnim i nacionalim javnim emiterima, njih 51,9% je istaklo da uglavnom prate ove programe. Ispitanici su u velikoj mjeri zainteresovani da se na programima javnih emitera emituje više sadržaja vezanih za kulturu i običaje manjinskih naroda, informativne programe na manjinskim jezicima, politička dešavanja u tom mjestu sportske sadržaje, ali i obrazovne programe sa akcentom na značajne ličnosti i događaje iz istorije određenog naroda.

Mnogi lokalni javni emiteri, navodi se u izvještaju, nemaju redakciju za manjine, programe na manjinskim jezicima, niti redovne emisije koje se bave kulturom i običajima manjinskog naroda, periodično se bave ovim temama i izvještavaju o određenim događajima koji se organizuju u okviru ovih oblasti.

Rezultate Agencije za elektronske medije (AEM) u ovoj oblasti predstavila je Sunčica Bakić, pomoćnica direktora AEM za monitoring, naglasivši da je odnos između manjinskih društvenih grupa i medija, zapravo odraz stvarne i simboličke moći unutar jednog društva.

“Taj odnos je dinamičan, mijenja se i zavisi od načina komunikacije i složene pluralističke zajednice unutar koje se stvaraju novi identiteti, novi i stari se prepliću, rekonstruišu. Crnogorsko društvo ima sve karakteristike društava Jugoistočne  Evrope, Zapadnog Balkana. Njih definiše izvjesna dihotomija, konflikt između nastojanja da se stvori jedinstvena javna sfera tih novonastalih država, a s druge strane da se ta sfera podijeli na više diskurzivnih cjelina za različite manjinske i većinske grupe. Ono što je karakteristika svih društava Zapadnog Balkana je postkonfliktni kontekst, međutim, oni su u različitim državama bili različitog karaktera i intenziteta i otuda proizilaze razlike koje danas možemo da uočimo”, pojasnila je Bakić.

Svi mehanizmi koje jedna države može da aktivira, nastavlja, odnose se na ciljeve koji za svoju posljedicu imaju pomoć manjinskim zajednicama i njihovo jačanje, uz konstataciju da u Crnoj Gori postoji veoma razvijen regulatorni okvir, kako u opštim, tako i u pojedinačnim aktima, ali u praksi to ne funkcioniše na adekvatan način.

“U našoj državi danas imamo 79 elektronskih medija, od čega 24 televizije i 55 radijskih programa. Ukupno imamo 28 javnih programa i dva neprofitna emitera. Od ovog broja, tri komercijalne televizijske i 7 komercijalnih radijskih programa su orjentisani kao mediji koji su namijenjeni određenoj etničkoj ili vjerskoj grupi. Ti programi čine 12% ukupnog broja programa elektronskih medija. Karakteristično je da su to radio stanice uglavnom lokalnog karaktera, a sadržaji koji se emituju imaju ograničen, lokalni opseg”, rekla je Bakić.

Kada govorimo o konkretnim sadržajima, odnosno emisijama koji se redovno javljaju u programima svih elektronskih medija u Crnoj Gori, oni su jedini u programima javnih emitera-RTCG, Radio Crne Gore, Radio Bar i Radio Rožaje).

“Postoji još nekoliko radio stanica koje imaju sadržaje koji se emituju na romskom ili albanskom jeziku i sadržaji koji se emituju na crnogorskom jeziku, a koji se bave pitanjima manjinskih zajednica. Veoma je upitno koliko je  zadovoljenje potreba manjinskih grupa koji se bave temama od značaja za njih. Većina tih medija je u značajnim finansijskim, organizacionim problemima. Njihova sopstvena produkcija je izuzetno mala, a program se u većini slučajeva kompletira tako što se reemituju sadržaji ili se nabavljaju iz većih regionalnih centara”, navodi Bakić.

S druge strane, gledaoci i slušaoci doživljavaju da su ti proizvedeni sadržaji produkcijiski zastarjeli i nisu zanimljivi mlađoj publici.

“Poseban aspekt je što sadržaja na jezicima manjina u lokalnim javnim emiterima ima malo. Prvi, dvojezični medij u Crnoj Gori, Radio Ulcinj, ove godine proslavlja 35 godina postojanja i rada, ali je emitovanje njihovog programa otežano zbog nebrige lokalnih vlasti, odnosno značajnih finansijskih i organizacionih problema, te zato emitovanje njihovog programa nije među pomenutima. Posebno zabrinjavajući je položaj romske zajednice, jer nema dnevno-informativnih sadržaja koji se emituju na romskom jeziku, a sadržaji koji postoje se objavljuju samo dva puta sedmično”, objasnila je Bakić, podsjetivši da su prvi sadržaji koji su nestali iz redovnih programskih šema za vrijeme pandemije korona virusa, za vrijeme pojačane potrebe za kredibilnim sadržajima, bili upravo oni posvećeni manjinama.

Na programu komercijalih televizija sa nacionalnom pokrivenošću, rekla je Bakić, nema niti jedan sadržaj koji se emituje na romskom i albanskom jeziku. Uzroci su, kaže, brojni, a odnose se, najprije, na pristisak tržišta koji je previše jak, veliki je uticaj regionalnog tržišta, interne uređivačke procedure, opšti diskurs vrijednovanja sadržaja, nove tehnologije.

Direktor RTV Ulcinj (Radio Ulcinj) Muzafer Čauši podsjeća da se njihova medijska kuća posljednjih petnaest godina suočava sa velikim finansijskim, tehničkim i kadrovskim problemima. Kako je kazao, zaposlani još uvijek nisu primili  januarsku platu, a šesnaest godina nisu zaposlili novog kolegu/inicu.

“Predajnici, antene, pojačivači, konektori, sve ono što se nalazi na dvije emisione lokacije je dotrajalo. Naša studijska oprema je stara dvadeset godina. Dug naše medijske kuće danas iznosi između 350 i 400 000 eura. Lokalna vlast nam je kazala ili televizija ili ništa”, ispričao je Čauši.

Novinar Bobić Rakočević iz RTCG je podsjetio da su slična istraživanja na temu višejezičnosti u crnogorskim medijima rađena prije petnaestak godina, te da se do danas nije mnogo toga promijenilo.

“Crna Gora je po Ustavu, član 13 u obavezi da o višejezičnosti u medijima vodi računa. Program za manjine je temelj javnog servisa. Jedan od najvećih problema kada govorimo na ovu temu jeste nedostatak kvalitetnog kadra koji bi odgovorio zahtjevima manjinskih naroda. Prema Savjetu i menadžmentu televizije do sada smo upućivali više zahtjeva sa molbom da se ojača program na romskom jeziju. Imamojednog novinara koji realizuje radijski i televizijski program, što je nedovoljno. Naši zahtjevi su se odnosili i na to da u strukturama redakcija budu upravo pripadnici manjinskih naroda koji svakako, na bolji način mogu osjećati njihove potrebe”, rekao je Rakočević.

Urednik programa za manjine u RTCG Senad Giljaj smatra da je javni servis u obavezi da edukuje većinsku populaciju o manje brojnim narodima.

“Radio na albanskom u okviru Radija Crne Gore ne postoji već šezdeset godina, dok na televiziji više od 25. Primjetan je boljitak, ali neznatan. U posljednjih 25 godina u radio programu javnog serisa postoji samo jedna dnevna emisija u trajanju od 15 do 20 minuta, uz 10 minuta muzike, kao i subotnja emisija od 55 minuta, što je nedovoljno, a ista je situacija i na televiziji. Javni servis se, osim komercijalnim programom, mora baviti i edukacijom gledalaca/teljki”, mišljenja je Giljaj.

Nakon jednosatne diksusije, uslijedile su i preporuke koje se, između ostalog, odnose na unaprijeđenje i primjenu zakonskih rješenja koja se tiču promovisanja jezika, kulture i običaja manjinskih naroda i manjinskih nacionalnih zajednica kroz javne emitere, praćenje stepena ispunjenja preporuka i međunarodno preuzetih obaveza u ovoj oblasti, smanjenje upliva politike u uređivačke politike javnih emitera, opredjeljivanje dodatnih sredstava za sprovođenje mjera i politika koje se odnose na ovu oblast, te uspostaviti i primijeniti proaktivni pristup promociji koncepta multikuturalizma/interkulturalizma.

Podsjetimo, okrugli sto je dio projekta pod nazivom „Do boljeg poštovanja prava na upotrebu maternjeg jezika manjinskih naroda u Crnoj Gori“, uz podršku Fonda za zaštitu i ostvarivanje manjinskih prava.

Tekst: Sanja Čavor

Foto: Radio Kotor