Društvo

Muljanin Ilko Marović za gradske talase donosi (foto) priču o počulima Mula. On je za emisiju „Ljetnje priče“ govorio i o bogatoj istoriji ovog mjesta koju je, ističe, zajedno sa svojim sjećanjima i iskustvima sakupio na jedno mjesto u namjeri da izda knjigu „Zapisi s Mula u mojim sjećanjima”.

Marović je svojevrsni čuvar kulturne baštine ovog, kažu, malog ribarskog mjesta, a sa druge strane bogatog po mnogo čemu - nepresušna tema razgovora kako u naučnim krugovima, tako i u kulturnim i istorijskim.

Ilko je svojim fotoaparatom zabilježio počule u svom sadašnjem stanju, a njegove fotografije donosimo u galeriji.

Dio njegove priče o Mulu prenosimo u susret emisiji „Ljetnje priče“.

“Naselje Muo je smješteno naspram Kotora, preko mora Dobrote, u priobalnom dijelu jugoistočne strane brda Vrmac. Prostire se duž morske obale, a zahvata prostor od sjeverne granice Škaljara do uvale Pavlovica, koja razdvaja Muo i Glavate (Prčanj). Naselju pripada i šumski pojas iznad obradivog terena koji zahvata prostor od morske obale do približno jedne trećine padine brda.

Kao većina primorskih naselja u Boki i Muo je bio na visini, dalje od mora, radi sigurnosti od gusara, gdje se još i danas nalaze ostaci starih kuća, groblje, te crkva Sv. Kuzme i Damjana iz XIII vjeka. Naime, sklanjajući se od gusarske opasnosti, preci su pobjegli od mora da bi mu se potomci ponovo vratili, sada kao izvoru života i živjeli od tog istog mora i blagodeti koje im ono donosi” – priča Marović.

Kako navodi, u okviru Mula su tri zasebne cjeline : Peluzica, Kličići i Muo.

“Tek kasnije, ali prije druge polovine 17. vijeka i gornje selo postalo je obalno, mještani se spuštaju na obalu, tu grade kuće, tako da selo postaje obalno. To se najbolje vidi na slici Coronellia iz 1689.godine gdje je Muo pod nazivom Kličići, označen kao obalno naselje sa dvadesetak kuća. Dok su živjeli pod brdom, mještani su se na pitomim stranama brda Vrmac uglavnom bavili zemljoradnjom i stočarstvom, gajenjem murve i svilene bube, pravljenjem svile, gajenjem vinove loze. Prostor na kome se danas nalazi naselje Muo u istorijskom smislu nedjeljiv je od prošlosti grada Kotora, naspram kojeg se nalazi” – kaže Marović.

Prirodni uslovi, objašnjava, odredili su njegovu istorijsku sudbinu koja se ogleda i u najstarijim poznatim tragovima arhitektonske baštine.

“Otkad su se Muljani spustili na obalu, sve više su se bavili ribarstvom i pomalo zapostavljaju druge djelatnosti. Ali su ipak ostali vjerni svojim starinskim običajima koje prenose na more. Tako npr. Blagoslov baština radi plodnosti polja na Duhove, prenose na obalu kao blagoslov ribarskih mreža, barki i mora, pomoraca i ribara” – navodi Marović.

Muo je prigradsko naselje koje, podsjeća, ima svoju opštinu od 1809. do 1945. godine.

“Sa dva manja prekida 1811. do 1813. godine zajedno sa Stolivom pripojen je prčanjskoj opštini, a u periodu od 1848. do 1849. godine je u sastavu Kotora.

Sudeći po likovnim predstavama ( crteži i slike ) koji potiču iz XIX vijeka, naselje je svoju današnju fizionomiju formiralo u to vrijeme. U prilog pretpostavci govori da je srednjovjekovni izgled naselja sa kompleksima zemljišta pojedinih vlasteoskih porodica i crkve trajao sve do kraja XVII i početka XVIII vijeka, kada su se na susjednim obalama peralelno dešavale krupne društvene promjene koje su uslovile ekspanziju gradnje na obali” – ističe Marović.

Prema njegovim riječima, najveće promjene u izgledu naselja izazvala je gradnja priobalnog puta.

“Put je fizički podjelio cijelinu naselja formiranog od niza kuća sa pontama i mandraćima na dva odvojena dijela, čime je izazvana najkrupnija promjena izvorne urbanističke matrice. Kuće su ostale bez svog prirodnog izlaza na more, a kolski saobraćaj kao element urbanog i savremenog, narušio je intimu svake pojedine kuće ulazeći u prostor nekadašnjih privatnih dvorišta, lučica i prirodnih terasa na obali mora. Svojim fasadama i ulaznim portalima orjentisanim prema sopstvenom dvorištu i mandraću, zgrade su se našle na ivici kolske saobraćajnice” – podsjeća Marović i dodaje da ostatke tog prvobitnog urbanizma danas nalazimo sa unutrašnje strane kolskog puta u vidu niza kamenih struktura sa terasama, pontama i mandraćima za barke.

“Savremeno doba se u razvoju naselja odražava kroz popunjavanje slobodnih prostora gradnjom savremenih kuća za stanovanje i dogradnju savremenih aneksa na zadnjoj strani postojećih zgrada, kao i u težnji da se dosadašnjem urbanizmu kojeg karakteriše sklad nametnu voluminozne, velike i brojnim otvorima rastvorene zgrade koje gutaju prostor neophodan za dvorišta, bašte i zelenilo” – napominje Marović.

Današnje naselje Muo, kaže, sastoji se od tri niza kuća: gornjeg na brijegu sa starinskim danas prizemnim kućama, novoizgrađenog srednjeg koji se, ističe, sve više popunjava, i donjeg, nanizanog uz obalu sa novijim kućama na sprat tako da, ocjenjuje Marović, Muo nije ni grad ni selo.

“U najnovije vrijme, poslije masovne prodaje zemlje strancima, gradi se puno novih zgrada, tako da je Muo potpuno izgubio prvobitni izgled. Sada nove zgrade niču na svim geografskim širinama i dužinama, odnosno na livadama, gomilama, klizištima i šumama.Vremenom se naziv Kličići potpuno izgubio, dok su se preostala dva zadržala do danas” – ističe Marović.

Kako navodi, prema istraživanjima mjesto Muo se prvi put pominje u prvoj polovini 14. vijeka i to u dvojakom obliku :Mullum (1326.) četri puta i Mulum (1327.) deset puta, uvijek u vezi sa kupoprodajom vinograda.

“Sredinom 19. vijeka kada jedrenjake počinju zamjenjivati parabrodi, malo po malo umjesto naseljavanja opaža se iseljavanje stanovništva u vezi sa opadanjem pomorskog saobraćaja i trgovine, ranije glavnih izvora za život i blagostanje. Godine 1892. parabrodi iz Dobrote istisnuli su muljanske barkariole.

Proces naseljivanja starijeg katoličkog stanovništva u ovim naseljima, na istočnoj strani poluostrva Vrmac, tekao je na taj način što su najprije naseljavane strane brda, otprilike na udaljenosti od mora za pola kilometra. A kasnije iz ovih naselja stanovništvo se postepeno spuštalo u primorski pojas duž same obale” – navodi Marović.

U Mulu je, kaže, 1797. godine zabilježeno 820 stanovnika.

“Na početku 20. vijeka bilo je 709 stanovnika, od toga 588 katolika i 111 pravoslavaca. Danas ima nešto preko 700 stanovnika” – kaže Marović.

Opširnije sa Ilkom Marovićem u emisiji „Ljetnje priče“ danas od 17 i 15 na gradskim talasima.

Tekst: Irena Mačić

Foto: Ilko Marović