Društvo

Realizacija projekta “Rekonstrukcija zgrade zatvora u Starom gradu Kotoru za potrebe kreativnog haba sa rezidencijama”, implementiranog u okviru IPA 3C projekta (Italija, Albanija, Crna Gora), a finansiranog od strane Ministarstva prosvjete nauke kulture i sporta Crne Gore, za arhitekticu Anju Marković predstavljala je zahtjevan i izazovan poduhvat sa stanovišta struke.  

Naša sagovornica u emisiji “Nedjeljni razgovor” pojašnjava da je bila zadužena za praćenje svih faza izvođenja radova, ispred firme “Koto” DOO kao glavnog izvođača.

Podsjetimo, rekonstrukcija ovog objekta, koji predstavlja jedinstven primjer arhitekture iz sredine XIX vijeka, rađena je prema konzervatorskim uslovima nekadašnjeg Regionalnog zavoda za zaštitu spomenika kulture Kotor, a po projektu arhitektonskog biroa “ING Invest” iz Podgorice. Radovi su započeti u martu 2020. i trajali su do jula 2021. godine.

“Transformaciju funkcije objekta iz zatvora u kulturno-umjetnički HAB sa rezidencijama kao arhitektica-konzervatorka sam posmatrala sa velikim entuzijazmom. Moja želja je bila da posvećenost i rad iskoristim kako bih, zajedno sa svojim kolegama, saradnicima, doprinijela uspješnom i kvalitetnom toku radova u svim fazama”, priča nam Marković.

Rekonstrukcijom je, napominje, zadržana autentičnost građevine koja će uvijek podsjećati na njegovu primarnu funkciju, ali je nova namjena značajno uticala na promjenu doživljaja prostora i atmosfere unutar objekta.

Buduća postavka u Memorijalnoj sobi, smještenoj na trećem spratu, vjeruje, dodatno će svjedočiti o ovom prostoru gdje su se svojevremeno sanjali snovi o slobodi.

“Značaj zgrade kao istorijskog spomenika uvijek je bio ispred značaja koji je zgrada posjedovala kao arhitektonski spomenik. Danas, nakon njene obnove, može se reći da su njene istorijske karakteristike sačuvane i istaknute, ali i arhitektonske vrijednosti koje su u velikoj mjeri tek otkrivane tokom postupka sanacije i restauracije”, kazala je Marković.  

Tokom izvođenja radova, istaknute su graditeljske vrijednosti ovog objekta, a postalo je i čitljivo sve ono što je tokom vremena bilo sakriveno kroz poznije intervencije (raspored prostorija, obradu zidova, svodova, podova, instalacija).

Uz objekat je otkriven sistem bistijerni odakle se voda mogla vaditi iz prostorije na prvom spratu i iz dvorišta gdje je postojala osmougaona kruna bistijerne.

“Tokom radova, vrijednosti zgrade su otkrivane kao što je to bio slučaj sa zidnim slikarstvom, dekoracijama u Memorijalnoj sobi, prostoriji ispod nje, te na ulaznim, kamenim portalima u pojedine prostorije i ćelije. Takođe, otkriveno je reprezentativno zidanje svodova u hodnicima duž zgrade, holovima kao i u zatvorskim ćelijama”, objašnjava Marković.  

Posebna pažnja posvećena je konzervaciji autentičnih djelova ćelijskih vrata od ariša sa sačuvanim kvadratnim otvorima, klavovima i bravama.

“Ćelijska vrata, zajedno sa metalnim kapijama u hodnicima, te metalnim rešetkama na spoljnim otvorima, predstavljaju najkarakterističnije elemente arhitekture zatvora, zato su u potpunosti sačuvani i restaurirani. Uz ove elemente arhitekture, zatvor koji je dobio novu namjenu, danas djeluje kao dio prvorazrednog muzejskog prostora”, ocjenjuje Marković.  

Dodaje da se prije početka izvođenja radova pristupilo  istraživanju prošlosti objekta, njegovog postojanja kroz vrijeme, funkciji samog prostora u smislu specifične namjene pojedinih prostorija, kao što su zatvorske ćelije, ambulanta, Memorijalna soba, sistem instalacija, bočnih i zadnjeg dvorišta i odnosu objekta prema onima u neposrednoj blizini. Urađena je opsežna grafička i foto dokumentacija postojećeg stanja nakon raščišćavanja objekta, posebno njegovih specifičnih i značajnih djelova, te  detaljna analiza konstrukcije i sklopa zgrade.

“Sve faze prilikom rekonstrukcije objekta zatvora su imale jednaku važnost. Posebna pažnja je bila posvećena konzervatorsko-restauratorskim radovima na oslikanim enterijerima, kamenim elementima u enterijeru, eksterijeru i implementaciji nove funkcije sa pratećim novim instalacijama unutar jezgra objekta. Podsjetiću da je naročito izazovno bilo da se pri izvođenju radova ne naruše spomeničke vrijednosti, integritet i autentičnost objekta”, naglašava naša sagovornica.

Većina savremenih instalacija, neophodnih za buduću funkcionalnost objekta, smještena je ispod zidnih i podnih obloga koje su pažljivo demontirane, te vraćene u prvobitni položaj.

“Pomenuti radovi izvedeni su veoma pažljivo, uz stalnu koordinaciju sa nadzornom službom i konzervatorsko- restauratorskom ekipom. Uspješnost realizacije ovog projekta jeste upravo u tome što se vidi jasna granica između zadržanih, revitalizovanih, starih i originalnih struktura i novih arhitektonskih elemenata”, mišljenja je Marković.

Dosadašnje aktivnosti su podrazumijevale obnovu krova koji je većim djelom bio urušen, potom, svih međuspratnih konstrukcija koje su izvedene od drvenih greda tavanjača i dašanog poda kako je to bilo i izvorno. Zamijenjen je malter u unutrašnjosti zgrade, osim na stepeništu gdje je konstrukcija u kamenu ostala vidna. Stepenišni krakovi izvorno izrađeni od kamenih blokova prezentovani su uz restauraciju oštećenja.

Posebno važan zadatak predstavljala je restauracija fasada jer originalni malter je bio u lošem stanju.

“Zadržan je autentičan dio maltera i obrade oko glavnih ulaznih vrata, a originalna spomen ploča ustanicima mornara je tretirana od strane slikara restauratora. Fasada je urađena uz upotrebu novog materijala sa obradom prizemlja, ugaonih blokova i vijenaca prema originalnom izgledu. Tokom radova postavljene su savremene elektro, vodovodne, kanalizacione instalacije, sistem zaštite od požara, a izveden je i zastakljeni lift u bočnom dvorištu, prislonjen uz južnu fasadu”, pojasnila je Marković.

Za prostoriju na trećem spratu, na čijem južnom zidu je u iluzionističkom maniru naslikan oltar, se zna da je predstavljala kapelu zatvora. Ona je obnovljena u najvećoj mjeri, uz učešće ekipe slikara restauratora iz Beograda.

“Prostorija koja po veličini odgovara kapeli na trećem spratu, a koja se nalazi ispod, je takođe ukrašena slikanom dekoracijom i posjeduje polukružnu nišu na istočnoj strani. Postoje podaci i o pregradi na mjestu pretpostavljenog ikonostasa. Dalja proučavanja će pokazati da li je ova prostorija bila namijenjena kapeli za pravoslavne zatvorenike. Unutrašnjost zatvorskih ćelija danas je namijenjena za radionice, radne prostore i smještajne jedinice za umjetnike sa pratećim mobilijarom”, saopštila je Marković.

Osim obnovljene unutrašnjosti i fasada zgrade, posebnu vrijednost predstavljaju slobodni prostori sa bočnih strana, kao i gornje dvorište prema kojem vodi jednokrako stepenište izvedeno u kamenu i koje, uz prostor dvorišta okruženog zidovima kao kulisama ispod zelenog pojasa brda iznad grada, oplemenjenjuje izgled objekta.

Podsjetimo, projekat je početkom aprila ove godine nagrađen na 44. Salonu arhitekture u Beogradu, u kategoriji zaštite graditeljskog nasljeđa, koja se prvi put dodjeljuje na Salonu.

“Ova nagrada predstavlja potvrdu vrijednosti ukupnog pristupa obnovi objekta kao monumentalnog istorijskog zdanja, čiji se višestruki značaj ogleda u urbanističkim, arhitektonskim i memorijalnim vrijednostima koje ono posjeduje. Značaj se ogleda i kroz timski rad svih učesnika koji su doprinijeli uspješnoj realizaciji projekta. Takođe, radi se i o priznanju za uloženi trud, te postignute rezultate u tretmanu ovog kulturnog dobra koje je zaštićeno po tri osnova: kao dio Starog grada u zidinama, zatim, kao pojedinačno kulturno dobro, zbog svojih kulturno-istorijskih i memorijalnih vrijednosti,  a treći osnov predstavlja spomen ploča postavljena na fasadi zgrade podignuta u čast četvorice mladih ljudi koji su 1918. godine osuđeni na smrt jer su predvodili ustanak mornara. Oni su svoje posljednje dane proveli u ovom zatvoru”, podsjeća Marković.  

Mladi arhitekta, po njenom mišljenju, treba da proširuje svoja znanja i da što više istražuje kako bi se suprotstavio masovnom ukusu i konvencionalnim rješenjima.

“Sa druge strane, zahvaljujući internetu i putovanjima, svjedoci smo da i u eri globalizacije, na sreću, postoje prepoznata arhitektonska rješenja današnjice koja zavrjeđuju vanvremensku i univerzalnu vrijednost”, zaključila je Marković.   

Ovonedjeljnu emisiju uređuje i vodi Sanja Čavor, a reprizu možete poslušati danas od 19 sati i 30 minuta. 

Tekst: Sanja Čavor

Foto: Radio Kotor