Društvo

Utvrđenje Trojica nalazi se na omanjem platou, na istoimenom prevoju koji razdvaja kotorski od tivatskog zaliva i Grbaljskog polja, kao i brdo Vrmac od obronaka planine Lovćen.

Kroz istoriju, ovo je bio prostor ukrštanja značajnih puteva, lokacija od izuzetne strateške važnosti za odbranu Kotora, kao i za njegovo snabdijevanje u vrijeme opsada.

Kako podsjećaju iz lokalne uprave, prva faza restauracije je završena, a projekat je realizovan od 2012. do 2016. godine. Autorka projekta restauracije je ispred tivatske firme “Projektor” bila arhitektica konzervatorka Katarina Nikolić Krasan.

Projekat je realizovan uz finansijsku podršku Prekograničnog programa IPA ADRIATIC u okviru projekta “Jadranska utvrđenja i vojna područja” ADRIFORTH, a investicija je bila vrijedna 68 hiljada eura. U Opštini Kotor kažu da je planirana i druga faza restauracije. Preciznije nam o početku njene realizacije u ovom trenutku nisu mogli kazati, ali je, kako saznajemo u Kancelariji za međunarodne projekte – u planu da i ove godine apliciraju za bespovratna sredstva kod nekog od inostranih fondova.

Kako za Radio Kotor objašnjava arhitektica Katarina Nikolić Krasan,  utvrđenje Trojica predstavlja kompleks građevina koji čine višespratna kula iz mletačkog perioda i prizemna baterija lučnog oblika iz austrougarskog perioda.

“Današni oblik kompleks je dobio 1876. godine, kada je postojeća starija kula adaptirana i uz nju sagrađena nova topovska baterija. Kulu čine masivni obimni zidovi debljine 80-120 cm i visine do 11 metara. U najnižoj zoni, ima kvadratnu osnovu, a iznad vijenca, oblik osnove kule prelazi u osmougaonik. Na vrhu, nalazi se otvorena platforma koja leži na kamenim svodovima – to je terasa za osmatranje i djelovanje. Kula nema sačuvane međuspratne tavanice, ni unutrašnje zidove, ali su sačuvani pouzdani podaci za njihovu rekonstrukciju” – kaže Nikolić Krasan.

Do sada, navodi, nisu pronađeni precizni podaci o vremenu nastanka kule na Trojici, ali ostaci zidova u najnižoj zoni svjedoče da bi to mogao biti 14. ili 15. vijek.

“Najstariji poznati pomen utvrđenja pod nazivom sv. Trojica je na Coronelli-jevoj karti Boke Kotorske iz 1684. godine. Od vremena nastanka, kula je imala nekoliko značajnih faza gradnje, što ukazuje da je kontinuitet postojanja odbrambene građevine ili kompleksa na ovom mjestu nesumnjiv i da svjedoči o njegovom strateškom značaju” – priča Nikolić Krasan.

Prije početka radova kula se, ističe, nalazila u jako zapuštenom stanju, sa ozbiljnim statičkim oštećenjima kamenih svodova i zidova.

Takođe, uočene su značajne recentne intervencije u unutrašnjosti i na fasadama.

“Prethodno izvršena istraživanja rezultirala su novim podacima o izvornom izgledu odbrambenog kompleksa, hronologiji građenja, enterijeru, kao i o izvornim arhitektonskim karakteristikama kule. Na osnovu rezultata istraživanja, izrađen je Konzervatorski projekat tj. Glavni projekat sanacije i obnove kule, a realizacija projekta trajala je u periodu od aprila do juna 2016.godine. Primarni cilj ovog projekata bio je uspostavljanje izvornog arhitektonskog izraza, kao i očuvanje integriteta i autentičnosti kule kao cjeline i svih njenih djelova. Uprkos degradaciji nastaloj u posljednjih pola vijeka koja je rezultirala značajnim gubitkom integriteta, odabrana projektantska rješenja u potpunosti se zasnivaju na rezultatima minucioznih teorijskih, terenskih, arhivskih i drugih istraživanja” – priča Nikolić Krasan.

Kako navodi, na osnovu prethodno izvršenih istraživanja, tokom 2016.godine  izvedeni su sljedeći radovi: iskop odbrambenog rova oko kule, obijanje maltera sa fasada i unutrašnjih zidova, čišćenje oštećenih i nedostajućih spojnica, uklanjanje recentnih intervencija, rekonstrukcija centralnog nosećeg zida od kamena u punoj visini kule, rekonstrukcija ogradnog zida na terasi do izvorne visine, rekonstrukcija stepenišnih kućica na terasi, zaziđivanje recentnog otvora na sjevernoj strani i otvaranje zazidanih prozorskih otvora.

Radovi koji su, kako navodi, predviđeni projektom, ali nisu izvedeni su sljedeći: rekonstrukcija samostojećeg kamenog stepeništa u rovu sa podiznim mostom, rekonstrukcija podiznog mosta, i izrada novih prozora i škura.

“Tokom izvođenja radova, korišćeni su isključivo tradicionalni materijali, alati i graditeljske tehnike, bez upotrebe cementa i armiranog betona za koje je dokazano da imaju štetne posljedice na kamene konstrukcije” – navodi Nikolić Krasan.

Za radove je bilo zaduženo preduzeće KOTO iz Beograda, a istraživanje, konzervatorski projekat i sprovođenje konzervatorskih radova dio su projekta ADRI FORTH – IPA prekogranične saradnje, koji je finansirala Evropska Komisija.

Prema riječima koordinatorke opštinske Kancelarije za međunarodne projekte Nađe Radulović, u planu je i druga faza pomenutog projekta za koju će Opština nastojati da obezbijedi bespovratna sredstva iz raspoloživih inostranih fondova.

“Bilo je jasno da finansijska sredstva koja su obezbijeđena putem pomenutog fonda, ipak, neće biti dovoljna za realizaciju cijelog projekta tako da se dosadašnji radovi mogu smatrati prvom fazom restauracije, a naša nastojanja su da u narednom periodu obezbijedimo bespovratna sredstva za nastavak posla i to je nešto što bi nas jako obradovalo” – kaže Radulović koja je bila menadžerka projekta Adri.Forth preko kojeg je finansirana prva faza rekonstrukcije tvrđave.

Središnji toranj Tvrđave na Trojici bio je, ističe, u izuzetno lošem stanju, pa je Opšina Kotor, kroz pomenuti pojekat, a na osnovu detaljnih arheološko-arhitektonskih istraživanja, koja su prethodila radovima na rekonstrukciji, u skladu sa Glavnim projektom, urbanističko-tehničkim uslovima i konzervatorskim uslovima, završila prvu fazu konzervatorsko-rekonstrukcijskih radova. 

“Ono što je važno istaći jeste da su prilikom restauracije zadržani svi glavni elementi odnosno pozicije koje se vezuju za austrougarski i mletački period” – objašnjava Radulović.

Ona podsjeća da je polukružna austrijska baterija koja se nalazi uz tvrđavu, takođe bila predmet arheološko-arhitektonskih istraživanja. “ U pogledu statike i strukture,  ova prizemna zgrada  dobro stoji, bez većih je strukturnih oštećenja, ali propadanje materijala je jasno vidljivo, a dogodilo se usljed vremenskih uticaja, vlage i soli koja je bila skladištena u tim objektima i neodgovarajućeg održavanja i upravljanja objektom. Zajedno sa okolinom i visokim zaštićenim borom koji se nalazi na jugoistočnoj strani, Tvrđava Trojica ima važne kulturno-istorijske, arhitektonske i ekološke vrijednosti koje su tačno definisane, uočene i prezentovane tokom istraživanja i konzervatorsko-restauratorske obrade. Date su preporuke za rekonstrukciju i revitalizaciju cjelokupnog kulturnog dobra u bliskom nadolazećem periodu, kao i za njegovo održivo korišćenje” – rekla nam je Radulović.  

Prethodnih godina su, dodaje, u nekoliko navrata bezuspješno aplicirali u namjeri da obezbijede sredstva za drugu fazu radova na ovom utvrđenju. “ Ohrabrujuće je što je u januaru ove godine počela nova finansijska IPA perspektiva koja pritom najavljuje finansiranje samo onih projekata koji su u poodmakloj fazi izrade projektno tehničke dokumentacije, a projekat utvrđenja na Trojici, svakako, jeste u završnoj fazi. U svakom slučaju, uradićemo sve što možemo kako bi posao mogao biti u potpunosti završen, a time i ovaj prostor iskorišćen na interesantan način odnosno priveden namjeni. Preciznije na ovu temu, za sada, ne možemo govoriti” – navodi Radulović.

Kako kaže, za drugu fazu projekta je predviđena izrada Glavnog projekta restauracije i konzervacije austrijske baterije i Projekta unutrašnjeg uređenja cijele tvrđave, zajedno sa definisanjem nove održive namjene i upravljanja.

Fotografije: Radio Kotor i Privatna arhiva Nađe Radulović