Društvo

Evropska nedjelja prevencije raka grlića materice obilježava se od 22. do 28. januara 2024. godine s ciljem podizanja svijesti o rasprostranjenosti ovog oboljenja, faktorima rizika i značaju uspostavljenih preventivnih programa u okviru zdravstvenog sistema Crne Gore - Skrining programa raka grlića materice i Programa HPV vakcinacije.

Podaci SZO o rasprostranjenosti raka grlića materice na svjetskom nivou pokazuju da je rak grlića materice četvrti najučestaliji maligni tumor sa procjenom od 604 000 novih slučajeva i 342 000 smrtnih slučajeva u 2020. godini.  Javnozdravstveno opterećenje ovom bolešću naročito je veliko u nisko- i srednje-razvijenim zemljama svijeta.

U Crnoj Gori rak grlića materice je takođe jedan od vodećih uzroka obolijevanja i umiranja u ženskoj populaciji kada su u pitanju maligne bolesti, što veoma zabrinjava imajući u vidu da je rak grlića materice visoko preventabilna maligna bolest ukoliko su efikasni programi prevencije. Prema procjenama Svjetske zdravstvene organizacije za 2020. godinu (koje su kreirane na osnovu posljednjih podatka Nacionalnog registra malignih bolesti) Crna Gora ima najveću dobno standardizovanu stopu obolijevanja (26,2/100 000 žena), kao i umiranja (10,5/100 000 žena) od raka grlića materice u Evropi. U Crnoj Gori rak grlića materice nalazi se na 4. mjestu kod žena i po broju novooboljelih i po broju umrlih od raka.

Jedan od značajnih faktora koji doprinosi visokoj smrtnosti od ove bolesti je činjenica da je prvi stadijum bolesti uglavnom bez simptoma, ili su oni nespecifični, pa žene traže stručni savjet i pomoć tek kada je bolest uznapredovala. Tada liječenje postaje otežano i neizvjesno što smanjuje šanse za izlječenje.

Zbog svega navedenog, neophodno je istaći značaj intenziviranja aktivnosti kojima se pažnja žena usmjerava ne samo na mogućnost, već i na neophodnost korišćenja dostupnih mjera prevencije u okviru zdravstvenog sistema kao što je Skrining program raka grlića materice i HPV program vakcinacije.

Faktori rizika

Faktori rizika za nastanak raka grlića materice su raznovrsni, a u najvećem broju slučajeva uzrok je dugotrajna infekcija visokorizičnim (onkogenim) tipovima humanog papiloma virusa (HPV), koja pripada seksualno-prenosivim infekcijama. Pored navedene HPV infekcije i drugi faktori rizika značajno utiču na razvijanje raka grlića materice, kao što su: smanjena otpornost organizma, prisustvo drugih seksualno prenosivih infekcija, kao što su hlamidija i gonoreja; stupanje u seksualne odnose u mlađoj životnoj dobi; česta promjena seksualnih partnera/ki; konzumiranje duvanskih proizvoda.

HPV je prisutan u oko 90-99% slučajeva raka grlića materice.

HPV tipovi 16 i 18 odgovorni su za oko 50-70% slučajeva ovog raka, a sedam visokorizičnih tipova (16, 18, 31, 33, 45, 52 i 58) smatraju se odgovornim za ukupno do 90% svih slučajeva raka grlića materice.

Uporne infekcije visokorizičnim tipovima HPV dovode do pojave prekanceroznih i kanceroznih promjena na grliću materice.

Skrining program raka grlića materice

Skrining program raka grlića materice je jedna od najefikasnijih preventivnih mjera jer se bolest otkriva u ranoj fazi prije pojave kliničkih simptoma i znakova. Skrining omogućava ne samo otkrivanje raka grlića materice u ranoj fazi, već i otkrivanje prekanceroznih promjena, čijim se uklanjanjem spriječava nastanak malignih promjena.

Ranim otkrivanjem povećava se mogućnost izliječenja, poboljšava kvalitet života i produžava period preživljavanja uz istovremeno smanjenje troškova liječenja i zbrinjavanja takvih pacijentkinja.

Skrining raka grlića materice u Crnoj Gori sprovodi se na nacionalnom nivou. Ciljnu grupu čine žene bez simptoma ove bolesti, koje imaju između 30 i 50 godina i koje su osiguranice Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore. Primarni test za rano otkrivanje raka grlića materice je HPV test koji podrazumijeva otkrivanje prisustva HPV partikula u brisu grlića materice. Uzimanje brisa grlića materice za HPV je jednostavna, brza i bezbolna metoda. U Institutu za javno zdravlje Crne Gore vrši se analiza uzorkovanog materijala i rezultati se elektronskim putem šalju izabranim ginekolozima. Žene kod kojih je test pozitivan pozivaju se na dodatnu dijagnostiku - PAPA test, citološki pregled cervikalnog brisa metodom LBC (liquid based cytology). Tada  se mogu pronaći promijenjene ćelije u ranom stadijumu koje se mogu lako odstraniti, tako da se ne razviju u rak.

Ciklus skrininga raka grlića materice traje 5 godina što znači da će žene sa HPV negativnim nalazom biti pozvane za pet godina u novi ciklus skrininga.

Pozitivni HPV test ukazuje na povećani rizik razvoja raka grlića materice i ne znači da žena ima ili da će se kod nje sigurno razviti ova bolest.

HPV vakcinacija

HPV vakcinacija predstavlja specifičnu mjeru primarne prevencije koja u značajnoj mjeri smanjuje rizik od razvoja promjena koje prethode raku, pa i samog raka grlića materice. Najbolji efekat vakcina ima ukoliko se primjeni u ranom uzrastu, već nakon navršenih devet godina života (od 9 do 14 godina). Zemlje koje deceniju ili duže vakcinaciju sprovode sistemski i sa visokim obuhvatom, bilježe značajno smanjenje učestalosti HPV infekcija pojedinim visoko-rizičnim tipovima ovog virusa, genitalnih bradavica, promjena na grliću materice koje prethode raku i raka grlića materice.

U Crnoj Gori je, od 26.09.2022. godine, započela HPV vakcinacija, koja je za sada namjenjena samo djevojčicama/djevojkama. Od početka vakcinacije, u našoj zemlji je vakcinisano 6.700 djevojčica/djevojaka, dominantno u uzrasnoj grupi od 9 do 14 godina. U Crnoj Gori se primjenjuje deveto-valentna vakcina, sa najširim opsegom zaštite od dostupnih HPV vakcina. Primjenom ove vakcine se na bezbjedan način smanjuje rizik od razvoja infekcije sa najučestalijim visoko-rizičnim tipovima HPV-a. Vakcinacija je djelotvornija kada se primjeni u mlađem uzrastu, a nivo zaštite koji pruža je stabilan dug vremenski period.

HPV9 vakcina je dostupna u Crnoj Gori za sve djevojčice uzrasta od 9 do 14 godina, koje su primarna ciljna grupa za vakcinaciju, a od nedavno je omogućena i vakcinacija djevojaka u uzrasnoj grupi od 15 do 18 godina. Vakcinacija će se tokom 2024. godine u određenom obimu sprovoditi i među djevojkama uzrasta od 19 do 26 godina, a uskoro se očekuje da će HPV vakcina biti dostupna i za dječake/momke.

Kako se može spriječiti rak grlića materice?

Odlaskom na redovne ginekološke preglede;

Učešćem u organizovanom skriningu raka grlića materice;

HPV vakcinacijom;

Izbjegavanjem stupanja u seksualne odnose u ranoj životnoj dobi;

Upotrebom kondoma naročito kada je u pitanju novi ili nepoznati partner/ka.