Društvo

Ministarstvo turizma, ekologije, održivog razvoja i razvoja sjevera, Agencija za zaštitu životne sredine i Fond za zaštitu životne sredine, u saradnji sa pet Arhus centara, pokrenuli su „Arhus karavan“ u cilju podizanja svijesti građana o važnosti uključivanja javnosti u očuvanju i poboljšanju životne sredine. Jedna od ključnih tema “Arhus karavana” jeste promocija novog Zakona o upravljanju otpadom i upoznavanje javnosti sa novinama koje zakon propisuje.

Kako je ispred Ministarstva kazala Branka Milašinović, karavan je obišao 24 opštine uključujući i kotorsku, a preostaje još prezentacija u opštini Tivat.

Ona podjeća da je Zakon o upravljanju otpadom usvojen u aprilu ove godine. Njime se uređuju načini i uslovi upravljanja otpadom, kao i njegova klasifikacija.

Prezentacija je održana danas u palati Bizanti. Ispred Agencije za zaštitu životne sredine govorila je Marica Radulović, a ispred Fonda za zaštitu životne sredine Tatjana Matović.

Kako se čulo na prezentaciji, ključni benefit i novina usvojenog zakona jeste stvaranje uslova za primjenu cirkularne ekonomije, što podrazumijeva efikasnije korišćenje prirodnih resursa.

Milašinović napominje da novi Zakon predviđa usmjeravanje ekološke svijesti na način da se otpad tretira kao značajan resurs.

“Kroz takav odnos činilaca društva potrebno je omogućiti uslove za odvojeno sakupljanje otpada, što je preduslov za uspješnost cirkularne ekoomije” - kaže Milašinović.

Principi cirkularne ekonomije, napominje, odnose se na smanjenje proizvodnje otpada i povećanje reciklaže, što će za posljedicu imati stvaranje sekundarnih sirovina i novih proizvoda. Jedna od velikih novina predviđenih zakonom jeste i sistem produžene odgovornosti proizvođača.

“Proširena odgovornost proizvođača i uvoznika obuhvata uspostavljanje organizovanih sistema za preuzimanje, sakupljanje i obrade posebnih vrsta otpada i uspostavljanje informacionog sistema programa proširene odgovornosti proizvođača otpada.

Proizvođači, odnosno uvoznici proizvoda biće odgovorniji organizaciono i finansijski za upravljanje otpadom za proizvode koje stavljaju na tržište. Tom sistemu podliježu određeni proizvodi kao što su: električna i elektronska oprema, vozila van upotrebe, gume, ambalaže, baterije, akumulator, ribolovni materijal koji sadži plastiku, kao i plastični proizvodi za jednokratnu upotrebu” - ističe Milašinović.

Još jedna novina odnosi se na zabranu korištenja plastičnih kesa, ali ne u potpunosti, već samo onih kesa koje su najviše u upotrebi.

“To su kese od 15 do 50 mikrona debljine koje se koriste u super marketima i trgovinskim lancima” - kaže Milašinović.

Ukoliko bi se te kese koristile, distributeri će plaćati određene naknade za njihovu upotrebu i ta naknada će ići Eko-fondu, koji će sredstva koristiti isključivo za projekte ekološke prirode.

U narednom periodu, kaže Radulović, javnost će biti obavještena koja će biti visina tih naknada.

Pored kesa, zabranjeno je i korištenje plastike za jednokratnu upotrebu (plastični pribor za jelo, slamčice, držači za balone…). Zakon je takođe predvidio i posebne naknade za odlaganje miješanog komunalnog otpada, u cilju podsticanja reciklaže i selektivnog prikupljanja otpada. Ključne prednosti ovog sistema jesu smanjenje emisije CO2, ušteda prostora za deponije, korištenje sekundardnih sirovina u proizvodnji i manju eksploataciju nekvalitetnih recikliranih materijala. Treba napomenuti da će se valjanim sprovođenjem ovog sistema reciklirati čak 68,650 tona ambalaže u prvih pet godina, što je ekvivalentno smanjenju preko 59.000 tona emisije CO2.

Kako navodi Milašinović, u Crnoj Gori trenutno postoje dva regionalna centra za upravljanje otpadom: deponije u Baru i Podgorici, privremenih odlagališta otpada je 11, dok je nelegalnih odlagališta čak 346.

"Privremena skladišta komunalnog otpada nalaze se u Andrijevici, Beranama, Bijelom Polju, Kolašinu, Mojkovcu, Nikšiću, Pljevljima, Rožajama, Gusinju, Žabljaku i Herceg Novom. U toku je sanacija privremenog skladišta u Mojkovcu.

Stopa sakupljanja komunalnog otpada, uz minimalno odvojeno sakupljanje iznosi 87 odsto. Opštinske komunalne službe su tokom 2022. godine sakupile ukupno 292.077 tona komunalnog otpada. Procjena je da se proizvede 463 kg po glavi stanovnika godišnje. Postojeća infrastruktura ima dovoljan kapacitet za sortiranje ambalaže i drugih reciklabilnih materijala iz komunalnog otpada, ako bi se obavljalo odvojeno sakupljanje otpada na izvoru nastanka”, objašnjava Milašinović.

Milašinović ističe da planeta Zemlja svakodnevno ukazuje na posljedice koje trpi usljed prekomjernog zagađenja životne sredine.

Postojanje deponija je od velike važnosti, one predstavljaju najoptimalnije rješenje za odlaganje otpada u našim uslovima.

Predstavnice “Arhus karavana” podsjećaju da postoji niz strogih kriterijuma za izgradnju deponija, a među njima su da ne mogu biti izgrađene blizu naseljenih mjesta, voda, kako podzemnih, tako i tekućih. 

“Zakon o upravljanju otpadom iz 2011. je mijenjan i dopunjen 2016. godine. U međuvremenu je došlo do izmjena EU direktiva koje se odnose na oblast upravljanja otpadom. U 2019. godini donešena je i nova EU Direktiva o smanjenju uticaja određenih plastičnih proizvoda na životnu sredinu. Zakonom o upravljanju otpadom iz aprila 2024. transponovan je dio pomenutih izmjena direktiva.

Predstoji nam vrlo zahtjevan zadatak da veći dio tih izmjena unesemo u podzakonske akte, čije je donošenje definisano u roku od 24 mjeseca” - kaže Milašinović.

Nadzor nad sprovođenjem i evaluaciju primjene Zakona o upravljanju otpadom obavljaće Ministarstvo turizma, ekologije, održivog razvoja i razvoja sjevera, kao i ministarstva nadležna iz oblasti zdravstva, poljoprivrede, šumarstva i ekonomije.

Za implementaciju ovog zakona zaduženi su Agencija za zaštitu životne sredine, državna Inspekcija za komunalni otpad, ekološka inspekcija i Komunalna policija.

Prema njenim riječima, planirano je sprovođenje obuka za privredna društva, komunalna preduzeća i druge subjekte koji će biti u sistemu produžene odgovornosti proizvođača.

“Jedna od najvažnijih mjera biće pojačan inspekcijski nadzor. Država će kontrolisati sprovođenje novog sistema preko tržišne i ekološke inspekcije. Od velikog značaja je uščešće nadležnih subjekata na lokalnom nivou” - kaže Milašinović.

Ciljevi Agencije za zaštitu životne sredine su sljedeći: zaštita i unapređenje prirodne sredine u Crnoj Gori za sadašnje i buduće generacije, što predstavlja osnovni princip održivog razvoja; zatim transparentna i odgovorna implementacija zakona, propisa i politika u oblasti životne sredine; pružanje pouzdanih i pravovremenih informacija javnosti, nacionalnim i međunarodnim organima i organizacijama o stanju životne sredine u Crnoj Gori” - navodi Matović. 

Prema njenim riječima, osnivanjem Agencije stvoreni su uslovi za sprovođenje ciljeva i standarda EU u pogledu zaštite životne sredine. Glavna misija jeste aktivno unapređenje ekološkog statusa Crne Gore na profesionalan način, služeći tako prirodi, zdravlju i ekonomskim interesima sadašnjih i budućih generacija, sa vizijom da će Crna Gora biti zemlja u kojoj će se živjeti u harmoniji sa prirodom.

Napominje da je Arhuska konvencija jedinstveni međunarodno – pravni sporazum u oblasti zaštite životne sredine, koji eksplicitno povezuje prava zaštite životne sredine i ljudska prava.

“Prava na kojima Konvencija počiva su – pravo na informaciju o životnoj sredini, pravo javnosti da učestvuje u donošenju odluka od značaja za životnu sredinu, kao i pravo na zaštitu pred organima uprave i pravosudnim organima. Usluge koje građani dobijaju u okviru Arhuske konvencije su prostor za organizaciju sastanaka, okruglih stolova i svih događaja koji su u vezi sa zaštitom životne sredine; uvid u zakone i propise Crne Gore iz oblasti zaštite životne sredine, kao i uvod u propise lokalnih samouprava” - objašnjava Matović i dodaje da je Crna Gora članica Konvencije od 2. februara 2010. godine.

Objašnjava da su nadležnosti u okviru Arhuske konvencije: slobodan pristup informacijama o životnoj sredini, podsticanje učešća javnosti o procesu iniciranja donošenja odluka, poboljšavanje informisanosti i znanja zainteresovane javnosti o zaštiti životne sredine, aktivno učešće građana u planiranju i donošenju odluka iz oblasti zaštite životne sredine, uspostavljanje saradnje i umrežavanje lokalnih samouprava, službi za zaštititu životne sredine kao i pojedinaca koje se bave zaštitom životne sredine.

Kako podsjeća Radulović, Eko-fond je osnovan 2020. godine, sa ciljem razvoja vizije Crne Gore kao ekološke države. Sredstva Eko-fonda se koriste za finansiranje projekata, programa i drugih aktivnosti kako na državnom, tako i na opštinskom nivou, koji za cilj imaju očuvanje, zaštitu i unapređenje životne sredine, energetske efikasnosti i obnovljivih izora energije.

“Koriste se i za sprovođenje ciljeva i načela zaštite životne sredine radi postizanja integralnog i cjelovitog očuvanja kvaliteta života životne sredine očuvanja biološke, geološke i predione razvrsnosti i racionalnog korišćenja prirodnih dobara i energije kao osnovnih uslova održivog razvoja, kao i ostvarivanje prava građana na zdravu životnu sredinu” - objašnjava Radulović.

Teme koje Eko-fond usvaja su, kaže, teme koje su opštine predložile preko Zajednice opština, tako da svaka opština ima mogućnost saradnje sa fondom. Fond se bavi sprovođenjem ciljeva i načela zaštite životne sredine, radi postizanja integralnog i cjelovitog očuvanja kvaliteta životne sredine, očuvanja biološke, geološke raznovrsnosti, kao i racionalnog korištenja prirodnih dobara i energije koji predstavljaju osnovne uslove održivog razvoja.

Prema njenim riječima, planirane aktivnosti za 2024. godinu su sljedeće: dodjela bespovratnih sredstava jedinicama lokalne samouprave za realizaciju projekta uklanjanja divljih deponija, zatim dodjela bespovratnih sredstava za nabavku komunalne opreme i uređaja za upravljanje otpadom, a takođe su planirane i subvencije jedinicama lokalne samouprave za projektovanje, uređenje i održavanje zelenih površina.

Naredni projekat će, kaže, biti aktuelan već od ponedjeljka i iznosiće 400 hiljada eura, a svaka opština moći će da aplicira za sredstva u visini od 50 hiljada eura.

Prezentaciji su prisustvovali predstavnici Sekretarijata za zaštitu prirodne i kulturne baštine na čelu sa sekretarkom Bojanom Petković, Komunalne policije, Službe za inspekcijske poslove, DOO “Komunalno Kotor”, NVO Eko centar DELFIN.

Tekst: Irena Mačić Đurić

Foto: Radio Kotor