Društvo

Načelnik Istorijskog arhiva Kotor, Joško Katelan, kazao je u emisiji “Život je more” da se u skladu sa starom latinskom izrekom i danas ploviti mora. On je ocijenio da je Kotor danas tu gdje jeste, prije svega zahvaljujući moru, koje međutim često nije bilo blagonaklono prema njegovim pomorcima i brodovima, a o čemu govori i “Interesantan zapis o brodovima iz zbirke Balović” koji se čuva u Istorijskom arhivu Kotor. 

“More je Kotoru sudbina. More daje ali i odnosi i pomorci, koje sudbina vodi na pučinu, definitivno moraju biti spremni i svjesni da se slični događaji (kao što je onaj opisan u Zbirci Balović koji se čuva u Istorijskom arhivu u Kotoru) mogu dogoditi i danas i pored svih mogućih tehnološki opremljenih brodova. Mladi pomorci moraju biti svjesni koliko je to jedan težak kruh, ali koji sa druge strane ispunjava, ljudima daje određenu širinu, upoznaje ih sa novim civilizacijama, običajima, ljudima… Sve to se donosi u naš kraj čime se obogaćuje, tako da danas vidimo da Kotor i Boka, na ovome što imaju, mogu zahvaliti slavnoj pomorskoj tradiciji”, kazao je Katelan. 

On je najavio objavu još jednog dokumenta koji se čuva u Arhivu, a govori o bogatoj pomorskoj tradiciji ovoga krajaće i koji će vjerovatno biti objavljen u novom broju Godišnjaka Pomorskog muzeja. 

Sa arhivistom Jelenom Strahinjom, Katelan je u emisiji “Život je more” slušaocima predstavio “Interesantan zapis o brodolomu iz Zbirke Balović”, koji se čuva u Istorijskom arhivu Kotor. U nastavku su segmenti iz razgovora: 

O IDEJI DA SE OVAJ DOKUMENT PREDSTAVI U GODIŠNJAKU I O SADRŽAJU 

Marko Matikola Balović iz Perasta bio je pomorski kapetan u službi austrijskog Lloyd-a. Sa brikom Valacco doživio je brodolom u Crnom moru 23. decembra 1840. godine. Dva dana ranije nalazio se na sidrištu u Odesi odakle se sa tovarom žita uputio ka Trstu. Uslijed velikog nevremena, brod je u noći između 22. i 23. decembra udario u rt Šablu u Rumeliji. Posada se uspjela ukrcati na čamac za spasavanje i domoći obale. Zapis o ovom događaju ostavio je za sobom upravo Marko Matikola Balović, koji je i jedan od najzaslužnijih za očuvanje arhiva peraške porodice Balović. U ovom radu donosimo prepis i prevod pomenutog zapisa sa italijanskog jezika, osvrćemo se na neke od najznačajnih dokumenata o pomorstvu koji se čuvaju u Istorijskom arhivu Kotor, a bavimo se i biografskim podacima nekih istaknutijih članova ugledne porodice Balović. 

O DOKUMENTIMA ISTORIJSKOG ARHIVA U KOJIMA SE POMINJE POMORSTVO 

Naime, najstariji poznati dokument iz pomorstva Kotora je ugovor o nenapadanju sklopljen s Omišanima 1167. godine koji svjedoči o tome da je već u 12. vijeku Kotor bio važna trgovačka luka na Jadranu. Original se nažalost ne čuva u kotorskom arhivu. Međutim, mnogobrojna arhivska građa počev od 14. vijeka pa nadalje, pruža podatke o izgradnji, kupovini i prodaji brodova, prevozu trgovačke robe, napadima pirata, brodolomima, brodovlasnicima, brodogradilištima, kotorskoj mornarici i slično. Iz sudsko-notarskih spisa kotorskog arhiva saznajemo da je opština Kotor 4. decembra 1326. godine potpisala ugovor o prevozu soli sa Zadraninom Franom Fumadijem (Frano Fumadi). Decembra iste godine Kotoranin Nikola Kufekti (Nycola Cuffecti) prodaje svoju konduru Sveti Marko sa svom opremom po cijeni od 540 perpera. Prvi poznati brodograditelji iz Boke koji se pominju u sudsko-notarskom spisu, bili su Mili i Mikoje iz Perasta. Oni su se obavezali da će do 15. avgusta 1336. godine izgraditi Kotoraninu Bistu de Premutiju (Biste de Premuti) jednu skabu, odnosno poveći brod. 

PO ČEMU JE KARAKTERISTIČNA ZBIRKA BALOVIĆ? 

U Istorijskom arhivu Kotor čuva se zbirka dokumenata porodice Balović. Prvi dio zbirke nastao je 1982. godine otkupom od potomka porodice, Slavka Dabinovića, a drugi dio 2023. godine poklonom od strane istog imaoca. Zbirka se sastoji od 0,25 dužnih metara građe nastale u periodu od 17. do 20. vijeka. Među interesantnijim dokumentima izdvajaju se ostavinski spisi Jerolima Grubonje iz 17. i 18. vijeka, zatim dnevnici o atmosferskim prilikama u Perastu od decembra 1874. do marta 1897. godine autora Marka Matikole Balovića, zbirka stihova Julija Matikole Balovića i Marije Matikole Balović udate Dabinović, poema „Osman“ Ivana Gundulića, štampana u Zagrebu 1854. godine, djela „Mač Zmaj-Despota Vuka u Peraštana“ i „Pustinjak“, te 46 raznih dokumenata među kojima i već pomenuti zapis o brodolomu. 

O PORODICI BALOVIĆ 

Balovići su poznata peraška plemićka porodica. Prema autoru Milošu Miloševiću, doselili su u Perast iz Albanije u 15. vijeku da bi se već u 16. vijeku pridružili kazadi Dentali. Prvenstveno su se bavili pomorstvom i pomorskom trgovinom. Mnogi članovi služili su u mletačkoj ratnoj mornarici i za svoje zasluge primili brojna odlikovanja. Istovremeno su se nerijetko zanimali za istoriju i kulturu svoga kraja, te za sobom ostavili dragocjene zapise i svjedočanstva o događajima iz svog vremena. Za Baloviće ukratko možemo reći da su pravi reprezenti ekonomski i kulturno snažno razvijenog Perasta.

Posebno se istakao Julije Balović (1672-1727. god.), kapetan Perasta i zapovjednik čuvara ratne mletačke zastave. Napisao je Perašku hroniku u kojoj je opisao mnoge važne događaje iz istorije Perasta od najstarijih vremena. Autor je takođe priručnika za brodske pisare pod nazivom Pratiche scrivanesche, dragocjenog jer sadrži pomorske izraze na pet različitih jezika. 

O DVA PREZIMENA MATIKOLA BALOVIĆ 

Ovi do sada spomenuti članovi porodice Balović pripadaju jednom ogranku porodice. Međutim, postoji i drugi ogranak, a to je Matikola Balović. Naime, Marko Martinov Balović je 1808. godine usvojio Julija Matikolu Kolovića. Julijeva majka bila je Katarina Balović. Inače, Marko Martinov rođen je 1736. a preminuo 1818. godine od srčanog udara u 83. godini života. Bio je pomorac u službi mletačke ratne mornarice. Dobio je četrdesetak raznih pohvalnica koje svjedoče o bogatoj pomorskoj karijeri. Ženio se dva puta. Budući da mu je sin iz prvog braka preminuo, a da iz drugog nije imao potomke, odlučio se da usvoji Julija Matikolu Balovića čiji su sinovi Marko i Vicko. 

KO JE BIO MARKO MATIKOLA BALOVIĆ? 

Marko Matikola Balović rođen je u Perastu 1810. godine. Kapetan duge plovidbe postao je 1837. godine, a 1843. ulazi u službu austrijskog Lloyda, najvećeg brodarskog društva na Jadranu sa sjedištem u Trstu. Od 1848. postaje zapovjednik na parobrodima, a 1855. godine inspektor. Bio je u braku sa Paolinom Ban i imali su dvoje djece, kćerku Katarinu i sina Julija. Kćerka Katarina bila je udata za Marka Vojvodića, inspektora u Lloydu. Sin Julije bio je oženjen Amalijom Riveli, i imali su sinove Joza i Marka, te kćerke Dijanu, Paolinu (udatu Balaban) i Mariju (udatu Dabinović). 

ODLIKOVANJA MARKA MATIKOLE BALOVIĆA 

Odlikovanje „Zlatni krst za zasluge sa krunom“ primio je 1857. godine, 1859. godine od austrijskog cara Franja Josipa I dobija odlikovanje i titulu „Orden viteza reda Franja Josipa I“. Godine 1860. dobio je priznanje za izvanredne pomorske sposobnosti. Nosilac je Ordena Svetog Grgura Velikog-Komandorski križ za civilne zasluge, turskog Ordena Međidije i Ordena Osmanije i grčkog Ordena Spasitelja i Ordena za zasluge za nezavisnost Crne Gore (tzv. „Danilov orden“ reda I-IV). Tokom 1871. i 1872. godine radio je kao agent Lloyda na Krfu. 

METEOROLOŠKI DNEVNICI 1874-1897 

Marko Matikola osim što je bio pomorski kapetan i inspektor, bio je i hroničar. Napisao je meteorološke dnevnike koji se danas čuvaju u Istorijskom arhivu Kotor. Radi se o 4 sveska u kojima je detaljno opisao atmosferske prilike u Perastu. Prvi svezak obuhvata period od 10. decembra 1874. do 31. avgusta 1888. godine, drugi od 1. septembra 1888. do 1. avgusta 1890. godine, treći od 2. avgusta 1890. do 31. decembra 1892. godine i četvrti od 1. januara 1893. do 19. februara 1897. godine. Ovi dnevnici osim što imaju značaj za meteorologiju imaju i svoju istorijsku vrijednost budući da je u njima opisivao i sve značajnije istorijske događaje iz tog perioda, kao i neke značajnije događaje iz svog ličnog i profesionalnog života.

Razgovor možete poslušati na linku Život je more.

 (Fotografije – Istorijski arhiv Kotor)

Predrag Nikolić