Društvo

Čovjek u davno izgubljenim sjećanjima i fotografijama čuva sve ono što je bilo i što je moglo biti u ovom, ili nekom drugom, životu. To je neki svijet koji postoji samo u tim samotnim dušama koje obitavaju u svima nama i nije poznat nikome u našoj okolini,  ni porodici, pa čak ni nama samima. Sve dok ne dođe trenutak da odemo na neko drugo nepojmljivo mesto, ili u neko drugo vrijeme, u zoru vremena, van svih poznatih dimenzija.Setimo se vremena  koje se negde sakrilo i užas jednog vremena koje je svet iznjedrio iz sebe i kasnije ga posramljen odbacio, ali i dalje ga vukući za sobom kao neku tešku mračnu sjenku.
Ali rat dođe brzo i odnese sa sobom i djetinjstvo i vijreme i nevinost. Niko nije znao da život u trenutku neumoljivo može sve da promjeni.
Istorija nikada nije štedjela Crnu Goru. Mnoga njena pokoljenja prolazila su kroz olujna vremena, kroz borbu,stradanja i iskušenja. Dramatični uslovi borbe za opstanak  taložili su iskustva i istorijsku zrelost njenih stanovnika. Crnogorski narod se mnogo puta našao na sudbonosnom raskršću ,kad se morao opredijeliti kojim putem krenuti u budućnost i da li ostati vjeran samome sebi. To se dogodilo sudbonosne 1941.godine , kada se odlučio za svjetski antifašistički front.
U rano jutro 13. jula 1941. godine otpočeo je širom Crne Gore oružani ustanak, napadom gerilskih odreda na niz italijanskih karabinjerskih i žandarmerijskih stanica. Već tokom prvog dana ustanka oslobođena su mjesta: Virpazar, Čevo, Rijeka Crnojevića i dio primorja od Miločera do Sutomora. U velikom dijelu Crne Gore gerilske borbe su tokom 14, 15. i 16. jula prerasle u opštenarodni ustanak.
Jedna od najvećih borbi tokom Trinaestojulskog ustanka vođena je na putu između Cetinja i Budve, kod sela Brajići, kada su gerilski bataljoni iz zasjede napali italijansku motorizovanu kolonu, jačine 20 kamiona, 6 tenkova, 7 motocikala i jedan putnički automobil. Poslije višečasovne borbe italiajni su pretrpjeli velike gubitke. Ustaničke borbe su daleko prevazišle očekivanja i planove KPJ, koja je nastojala da učvrsti i stabilizuje organizaciju, obezbijedi komandu i poštovanje naređenja, i učvrsti uticaj u narodu.
Crna Gora je slobodu izvojevanu u Drugom svjetskom ratu platila skupo i časno. Više od 30 % njenog ukupnog stanovništva bilo je žrtva rata i okupacionog terora Više desetina hiljada je poginulo ,strijeljano ili umrlo u logorima . Oko sto hiljada prošlo kroz zatvore i logore.Odluka o dizanju Trinaestojulskog ustanka donijeta je na sjednici Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru, Boke i Sandžak, koja je održana 8. jula 1941. u Ravnom Lazu u Piperima.Vođa fašizma u Italiji Benito Musolini izdao je 15. jula 1941. naređenje komandantu oružanih snaga u Albaniji, armijskom generalu Pirciju Biroliju (komandant IX armije) da preduzme komandu nad italijanskim snagama koje treba da uguše ustanak u Crnoj Gori uz primjenu „krajnje strogih mjera“.Biroli je na raspolaganju imao šest italijanskih divizija jačine oko 130.000 vojnika i oficira. Na strani italijanske vojske bilo je oko 20.000 pripadnika neregularnih jedinica iz Albanije, Sandžaka i sjeverne Crne Gore. Ulcinj, Malesija, Plav, Gusinje, Rožaje, okupator je 1941. priključio Velikoj Albaniji, dok je Boka Kotorska pripojena Italiji.
Italijansku ofanzivu su pomogli razni reakcionarni krugovi (građanski političari, dobrim dijelom i oficiri bivše jugoslovenske vojske, razne separatističke grupe).
Ne mogu a da ne citiram Njegoša:
A ja što ću, ali sa kime ću?
Malo ruka, malena i snaga,
jedna slamka među vihorove,
sirak tužni bez nigđe nikoga.
I na kraju, kao što je svima suđeno, hodali su samo jednim životnim putem, koji im se nekako, u tom svekolikom bezumlju jednog rata, nametnuo. To su ta teška sećanja na odluke koje smo donijeli ili nismo donijeli u trenucima našeg života koji se ne mogu vratiti. I ne znamo šta je moglo biti drugačije da smo drugačije postupili. Ili šta bi bilo da su ljudi oko nas drugačiji bili. Ili da je svijet bio drugačiji. Da je neko rekao –, dosta više!
 
Sekretar UBNOR-a i antifašista Kotor
Mr Daliborka Seferović
 
Povodom dana Ustanka naroda Crne Gore i Dana državnosti Crne Gore delegacija Udruženje boraca i antifašista-Kotor, položiće cvijeće na spomenik palim borcima u Parku slobode dana 13.07.2021. godine u 09:30 sati i ovom prilikom pozivamo sve članove i simpatizere da svojim prisustvom uveličaju ovu svečanost.
 
PREDSJEDNIK Jovo Bećir