Arhiva

U rubrici „Dva minuta", koja je na programu ponedjeljkom u 9.30 i 15 sati i reprizno subotom u 9.30, priliku da se obrati našim sugrađanima ove sedmice ima Snežana Pejović, profesorka književnosti i načelnica-arhivistkinja u Državnom arhivu - Istorijskom arhivu Kotor.
Poštovane sugrađanke i sugrađani,
Kako je po redosljedu redakcije određeno, ja sam prvi kolumnista emisije „Dva minuta" u Novoj 2016. godini, pa na samom početku u ovim prvim post-prazničnim danima upućujem vam svoje najtoplije čestitke za srećan početak nastupajuće godine. Takođe, želim vam dobro zdravlje, porodičnu sreću i materijalnu sigurnost, uz poziv da mnogo agilnije, i pojedinačno i zajednički, doprinesemo boljitku našeg okruženja, to jest našeg grada.
Kraj jedne kalendarske godine i početak sljedeće je prilika da se preispitamo i zbrojimo što smo dobro uradili, što nismo stigli da uradimo, a bilo je potrebno da se obavi, da se što je moguće objektivnije osvrnemo na propuste, kao i da projektujemo buduće aktivnosti. Nadovezala bih se na svoje izlaganje iz prethodne emisije, koje sam, da vas podsjetim, posvetila najosjetljivijem dijelu kulturne baštine, arhivskoj i bibliotečkoj građi. U tom smislu pomenula bih neka vrlo uspješna dostignuća na polju prezentacije i istovremeno zaštite ovog nasljeđa, koja su realizovana tokom prošle godine i možda u nešto ranijem periodu. Takvih poduhvata, nažalost, nije mnogo, ali i ti mali koraci mogu da nam budu podsticaj na putu da ono što smo do sada sačuvali dalje štitimo na najbolji mogući način, da to vrednujemo u skladu sa značajem koji ima za naš nacionalni i kulturni identitet i da otkrivajući širokoj javnosti naše kulturno nasljeđe, sebe predstavimo na pravi način. Pa zar to očuvanje osobenosti nije imperativ u novom dobu sveopšte globalizacije?

{mp3}/dva/snezana0401{/mp3}

Dakle, kao prvo pomenula bih vrlo značajnu knjigu autorke dr Katarine Mitrović "Benediktinci na području Barske nadbiskupije i Kotorske biskupije (9. stoljeće – 1571)", koju smo dobili baš na „rođendan" našeg grada zahvaljući Kulturnom centru Kotor, to jest vrijednom timu Gradske biblioteke i čitaonice Kotor, uz sav nemjerljiv doprinos autorke. Posebnu pažnju bih obratila na izbor mlade naučnice da u fokusu njenih istraživanja bude najstarija sačuvana arhivska građa koju posjedujemo, tačnije ona baština koja se, na sreću, sačuvala do naših dana na području Opštine. U knjizi o Benediktincima najstariji slojevi našeg arehološkog nasljeđa za koje se do sada zna, kao i onog arhivskog i bibliotečkog, istraženi su i prikupljeni na jednom mjestu, a objavljivanjem u pomenutoj knjizi, osim što su postali dostupni širokoj javnosti, dat je doprinos da naše kulturno nasljeđe bude i trajno sačuvano od zaborava. Kako naučnica Mitrović svoj naučno-istraživački rad temelji prvenstveno na primarnim izvorima, arhivskim spisima, ona je u proteklih desetak godina znatno doprinijela i popularizaciji arhivske građe koju Kotor posjeduje, a u ovoj svojoj novoj knjizi i njegovih arheoloških lokaliteta.

Nažalost, ovakvo istoriografsko djelo koje se profesionalno bavi našim kulturnim nasljeđem i to onim slojevima još uvijek nedovoljno istraženim, predstavlja svojevrstan raritet. Moramo biti samokritični i reći da su dva slična kapitalna djela na području stručno-naučne obrade i publikovanja dokumentarnog nasljeđa Kotora zadnji put objavljena nekoliko godina unazad i to su: Statut Bratovštine sv. Nikole mornara u Kotoru (prepis iz 1463.godine) i Statut grada Kotora (štampan 1616.godine) U međuvremenu je, primjenom savremenih tehnologija, objavljen u vidu web portala pod nazivom „Archivum" dio vrlo vrijednog arhivskog fonda iz Istorijskog arhiva Kotor, Spisi vanrednih kotorskih providura. Tako je moguće konsultovati onlajn istorijsku bilješku i inventarski popis ovog arhivskog fonda uporedo na našem i na italijanskom jeziku i pregledati u visokoj rezoluciji oko 30.000 digitalnih slika starih i vrijednih dokumenata nastalih u kotorskoj kancelariji tokom mletačke uprave.
U kontekstu moje današnje priče željela bih da vas podsjetim da je Crna Gora dobila svoje prve ustanove za brigu o kulturnoj baštini negdje polovinom 20. vijeka. Među njima su one najstarije osnovane u Republici Crnoj Gori upravo bile smještene na području naše opštine (kao npr. Državni arhiv u Kotoru, Muzej grada Perasta, Pomorski muzej). Vrijedna kulturna baština koju naša opština posjeduje i novoosnovane institucije za brigu o njoj, su tada bile zamajac da se intezivno vrše istraživanja, da se o tome piše kroz kraće i duže stručne i naučne publikacije. Tako su se nekada kotorski kulturni poslenici, prosvjetni radnici, ugledni pravnici, i tako dalje, gotovo utrkivali u javnom saopštavanju i objavljivanju novih podataka iz naše kulturne baštine. Bez mogućnosti koje danas pružaju društvene mreže, oni su djelovali kako kroz postojeće institucije kulture, tako i kroz razna kulturna i naučna društva. Na taj način su upoznavali široku javnost, ne samo u Crnoj Gori, već i u onoj velikoj Jugoslaviji i van njenih granica, o tome što Kotor posjeduje i koje se blago ovdje čuva. Pomenula bih samo iz tog doba djelovanje Kotorske sekcije Društva istoričara Crne Gore ili Društva arhivskih radnika Crne Gore pri Istorijskom arhivu Kotor. Tada objavljeni stručno-naučni radovi do danas su ostali prva stepenica u svakom istraživačkom poduhvatu vezano za naš grad i nezaobilazna literatura za bilo kakvu priču o Kotoru i o Boki kotorskoj.
Međutim, što nam se u međuvremenu desilo? Svjedocimo smo, drage sugrađanke i sugrađani, da se već dvije decenije postepeno urušavaju naše institucije kulture iz oblasti kulturne baštine i koje su ranije bile stožer brige za nasljeđe koje su generacije vjekovima štitile od nestajanja. Slabljenjem institucija izumire i stručni kadar koji je bio spiritus agens za predstavljanje kulturne baštine publici, bilo kroz stručno-naučne skupove, razne naučne i stručne publikacije, tematske izložbe.... Na veliku žalost naša bogata kulturna baština iz dana u dan ostaje bez kvalitetnih obrađivača. Treba da budemo realni i kažemo da Kotor više ne posjeduje taj neophodni naučni nukleus, niti ga može imati pored ovako urušenih institucija kulture (pomenuću Istorijski arhiv Kotor, Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture). Na žalost nema ga više ni u crkvenim institucijama na teritoriji Opštine, kako su to nekada bili na primjer don Gracija Brajković, don Niko Luković, Pavo Butorac, don Ivo Stjepčević...
Uz to, kako sam to zadnji put kazala, u Crnoj Gori ne postoji svjest da je ovo nasljeđe u primorskom dijelu neodvojivi dio državne kulturne baštine. Moram da pomenem da zadnjih tridesetak godina mi imamo samo tu i tamo naučne istraživače iz Crne Gore koji konsultuju, na primjer, najstarije arhivske izvore pohranjene u našoj opštini. Shodno tome, nema ni interesovanja da se sa državnog nivoa podstiče naučno-stručno bavljenje kulturnom baštinom sa teritorije Kotorske opštine. Moramo biti konačno svjesni da smo tu više-manje prepušteni sami sebi.
Suvišno je reći da su posljedice takvog stanja veoma ozbiljne i dalekosežne. Pomenuću samo jednu, da upravo zbog toga u istoriografiji Crne Gore se ne dolazi do empirijski utvrđene naučne istine, već se u nedogled prenose neutemeljene i laički iznesene tvrdnje iz sekundarnih izvora. Na ovaj način generišu se slučajne ili namjerne greške iz nekih ranijih nedostatnih i pogrešnih tumačenja arhivskih i drugih izvora. A tako nastali falsifikati hrane one najniže, ostrašćene porive, kako smo imali prilike iskusimo tokom zadnjih turbulentnih godina društvenih previranja. O negativnom uticaju na obrazovanje i svijest novih generacija ne treba ni da govorim!
Zato bih uputila poziv vama, dragim mojim sugrađanima, i kolegama u državnim i crkvenim institucijama u Kotoru, to jest u našoj opštini, a posebno onima koji odlučuju o sudbini našeg grada i o njegovom razvoju, da u narednoj godini više poradimo na stručno-naučnom predstavljanju našeg bogatog kulturnog nasljeđa, posebno ovog pokretnog, i da uz primjenu novih tehnologija, ali i na tradicionalni način kvalitetno, znalački predstavljamo naš grad i opštinu svijetu. Ne dozvolimo da nam se neka događanja i stvari kratkog daha nametnu kao raprezentanti onog što smo mi i što je naš višestoljetni grad Kotor.
Zahvaljujem vam na vašoj pažnji!

Snežana Pejović