Arhiva

U okviru ciklusa „Dva minuta" Radio Kotora koji je na programu ponedjeljkom u 9.30 i u 15 sati, Kotoranima se ove sedmice obratio Antun Sbutega, univerzitetski profesor i crnogorski diplomata.
„Poštovani slušaoci Radio Kotora,
Obraćajući Vam se zadnji put u ovoj emisiji govoriti ću o odnosu kulture i ekologije, temi koja je aktuelna i posebno značajna za Kotor i Boku. Stalno ističemo da je prije 35 godina Kotor sa okolinom uvršten u spisak prirodne i kulturne baštine čovječanstva što ovaj kraj čini jednim od najatraktivnijih djelova Mediterana i svijeta. Imali smo dakle veliku sreću da nam je Bog stvorio jednistveni prirodni ambijent, a da su nam prethodne generacije koje su u njemu živjele kreirale i ostavile bogato materijalno i duhovno kulturno nasleđe. To je velika privilegija, ali i odgovornost svake generacije da sačuva i unaprijedi to nasljeđe.
Istorijski razvoj prolazi kroz razne etape, u raznim epohama ima različitu dinamiku, ali je neosporan i na globalnom i na regionalnom planu. Antička civilizacija nije poznavala koncept progresa, već je naprotiv, smatrano da se radi o stalnom regresu u odnosu na prvobitno idealizovano mitsko zlatno doba ili da istorija ima ciklični tok prolazeći kroz fazu razvoja kojoj slijedi faza krize i opadanja koje se stalno smjenjuju. Ideju progresa su u našu civilizaciju unijele jevrejska i kršćanska religija, a ona je kasnije dobila i svoju laičku interpretaciju u vrijeme prosvetiteljstva i industrijske revolucije i to je odredilo ukupnu dinamiku ne samo zapadne civilizacije, već i globaliziranog svijeta.

{mp3}dva/sbutega0308{/mp3}

Shvatajući kulturu u najširem smislu, u njenoj duhovnoj i materijalnoj dimeniziji, ona određuje ukupnu dinamiku istorije. Pri tome duhovne i intelektualne dimenzija kulture daju impuls i smjer materijalnom i eknomskom razvoju.
I odnos prema prirodi je kulturno određen. Ekološki pokreti i ideja o potrebi zaštite prirodnog ambijenta su je razvili u društvima koja su dostigla najviši stepen kulturnog i ekonomskog razvoja u toku prošlog vijeka. Pored praktičnih problema koji su se javili u razvijenim urbaniziranim i industrijskim društvima vezanim za korištenje ograničenih prirodnih resursa i zagađenje životne sredine, problem odnosa čovjeka, odnosno čovječanstva i prirode su ranije postavile velike svjetske religije, filozofi i intelektualci. Čovjek je istovremeno dio prirode, ali i jedino biće koje ima razum i duh, dakle metafizičku i transcendentu dimenziju koja ga čini superiornim u odnosu na druga živa bića ali i moralno odgovornim, između ostalog i za prirodni ambijent koji je zahvaljujući svojim duhovnim i intelektualnim kapacitetima uspio da prilagodi svojim potrebama i koji sve više mijenja.
Odnos prema prirodnom ambijentu nije dakle samo pragmatično pitanje već prije svega moralno i intelektualno, dakle kulturno. Ukoliko se ove dimenzije zanemare ili eliminišu iz koncepta razvoja, uljučujući i ekološku problematiku, onda se on svodi na tehničko i ekonomsko područje, lišeno bazičnih vrijednosti, bez vizije i dobija cinični aspekt. Oskar Vajld je definisao cinika kao osobu koja zna cijenu svega, ali vrijednost ničega. Koliko su problemi zaštite prirode uslovljeni duhovnim i moralnim vrijednostima objasnio je detaljno i papa Frano u svojoj nedavno objavljenoj prvoj enciklici pod nazivom "Laudato Sì".
Vraćajući se na naš ambijent koji se u ovom periodu srijeće sa brojnim izazovima, ističem da je kroz cijelu istoriju, do XX vijeka, materijalna kultura, prije svega urbani razvoj i arhitektura, bila harmonično uklopljena u ambijent, a da ekonomske i druge aktivnosti nijesu narušavale prirodu. To je posljedica činjenice da je naša najvrijednija kulturna baština stvorena u predindustrijsko doba, kada je estetski element bio sastavni ili čak bitni dio svih aspekata života. Podsjećam da je najveći dio crkava, palača i kuća iz toga perioda, čijoj se arhitekturi danas divimo, sagrađen od majstora zanatlija, a ne od diplomiranih arhitekata i inženjera, poput današnjih, čija su djela, uprkos njihovim formalnim kvalifikacijama, estetski inferiorna, sa malim izuzecima. Ne samo palače plemića i bogatih i kulturnih porodica kapetana i pomorskih trgovaca, već i kuće skromnih ribara, mornara, zanatlija i seljaka sagrađene u prošlim vjekovima u Boki su skladne i harmonične. Isto tako, struktura gradova, ali i seoskih naselja nije bila planirana od stručnjaka za urbanizam, raznih specijaliziranih institucija i regulisna komplikovnim planovima kao danas, ali je ta struktura bila mnogo skladnija i racionalnija. Radi se o tome što su naši preci i pored dramatične istorije, imali kulturni kontinuitet koji je uključivao estetske vrijednosti evropske civilizacije.
XX vijek, koji je na ovim prostorima bio posebno dramatičan, nije bitno izmijenio materijalnu komponentu našeg kulturnog nasleđa, koja je i pored ratova, revolucija, promjena političkih sistema i prirodnih nedaća ostala sačuvana, ali je narušio kontinuitet duhovne komponente kulture. Pokušaj da se dinamizira razvoj po marksističkim konceptima je propao na tragičan način, ostavljajuci duhovni, moralni i ideološki vakum relikte i dimnjake propalih fabrika, ekonomske i ekološke probleme.
Poslije političke stabilizacije regije, obnavljanjem nezavisnosti Crne Gore i pored brojnih naslijeđenih problema počela je, sa velikim zakašnjenjem u odnosu na druge bivše komunističke države, tranzicija i nova etapa u razvoju. Navikavanje na nova pravila političke i ekonomske igre, na demokratiju, civilno društvo, privatno preduzetništvo i tržište u uslovima globalizacije nije jednostavno. Boka je kroz cijelu istoriju bila dio evropske civilizacije, osnova njenog razvoja i blagostanja je bila preduzetništvo, posebno u pomorstvu i trgovini, ali je zbog dekadencije pomorstva na jedra krajem XIX vijeka bila marginalizirana, a u toku komunizma izolirana od ostatka Evrope. Zadnjih godina je, dakle, prostor zaliva postao naglo veoma aktrakivan za razne investitore i preduzetnike sa brojnih projektima. Veliki broj brodova, jahti, automobila kojima stotine hiljade turista dolaze u Kotor i njegovu okolinu postavljaju i nove izazove vezane za izgradnju infrastrukture, zaštitu delikatnog prirodnog ambijenta, zaštitu i valorizaciju kulturnog naslijeđa, odnosno zahtijevaju formulisanje dugoročne strategije ukupnog razvoja. Racionalna i efikasna strategija mora uvažavati specifične kulturne i prirodne determinate, uticaje procesa u nacionalnom, regionalnom i međunarodnom okruženju koji su sve više međusavisni. Kako se ona odnosi na budućnost, mora se bazirati na predviđanju tih determinanti i procesa, zahtijeva dakle viziju na osnovu koje treba formulisati strategiju, iz koje proizilaze specifični planovi i konkretne odluke. Ta vizija zahtijeva kontinuitet sa kulturnim razvojem ovoga prostora kroz više od dva milenijuma istorije i nedostatak oslanjanja na osnovne vrijednosti koje su omogućile taj razvoj imale bi svakako dalekosežne negativne posljedice.
Ono što se sada ne vidi, kada je u pitanju opština Kotor, bilo da se radi o prostornim planovima, o razvoju infrastrukture, o planovima ekonomskog ili kulturnog razvoja, te ekološkoj dimenziji tog razvoja, je upravo vizija. To je posljedica slabosti civilnog društva, ali i neefikasnosti (sa nekim izuzecima) brojnih institucija koje djeluju na prostoru opštine.
Bitno je ne samo za opštinu Kotor, već i za Crnu Goru koja je neosporni lider u evropskim i evroatlantskim integracijama, da se kulturno i prirodno najatraktivnije područje države na optimalan način valorizira i uskladi svoj budući razvoj sa osnovnim vrijednostima civilizacije iz koje je proizašla i u koju se defintivno ponovo integriše. Hvala na pažnji", navodi se u tekstu našeg kolumniste.